Şaman termini, əsasən şimal xalqlarının (Sibir, Arktika, Şimali Amerika) mifologiyasında və etnoqrafiyasında istifadə edilən bir termindir. Tunguz dilindən götürülmüşdür və "bilən", "sehrbaz", "ruhçu" kimi tərcümə oluna bilər. Lüğətlərdə sadəcə "sehrbaz, ovsunçu, cadugər" kimi izah edilməsi, şamanın çoxşaxəli fəaliyyətinin tam əksini verməkdən uzaqdır.
Şaman, sadəcə sehr və ovsunla məşğul olan bir şəxs deyil; o, öz xalqının ruhani lideri, müalicəçi, məşhur peyğəmbər, vahidiləşdirici, və hətta siyasi rol oynaya bilən bir şəxsdir. Onun əsas funksiyası, görünməz aləmlə, ruhlarla əlaqə qurmaq, xalqının rifahını təmin etmək, xəstəlikləri müalicə etmək, pis ruhları qovmaq, əkinçilik üçün əlverişli hava şəraitinin təmin edilməsi üçün rituallar icra etməkdir.
Şamanlar, öz əlaqələrini qurmaq üçün müxtəlif üsullardan istifadə edirlər. Bunlara transsəviyyəyə düşmək (ekstaz), dəf çalma, nağara çalma, xüsusi rəqslər, oxumaq, dərman bitkilərindən istifadə etmək daxildir. Hətta bəzi hallarda, özlərini yaralamaq və ya özünü hipnoz etmək kimi ekstrem üsullara əl ata bilərlər. Bu fəaliyyətlər vasitəsilə onlar ruhlar aləminə səyahət edərək, məlumat əldə edir, xəstəliyin səbəbini təyin edir və müalicə üsulları tapırlar.
Qeyd etmək vacibdir ki, "şaman" sözü müxtəlif mədəniyyətlərdə fərqli mənalar daşıya bilər. Məsələn, Sibirdəki bəzi xalqlarda şaman "kam", "bacı", "yeri" kimi fərqli adlarla adlandırıla bilər. Lakin ümumi xüsusiyyət, görünməz aləmlə əlaqə qurma və öz xalqına kömək etmə qabiliyyətidir. Ona görə də, yalnız "sehrbaz", "ovsunçu", "cadugər" kimi təriflərlə kifayətlənmək qeyri-dəqiq və qərəzli yanaşmadır.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Qədim şamanlar, dəf çalıb-oynamaqla, xəstəni pis ruhlardan təmizləyirdilər.
- O, güclü bir şaman idi və ruhlarla ünsiyyət qurma qabiliyyətinə malik idi.
- Şamanın rəqsi və oxumaları, qəbilə üzvlərini sehrli bir aləmə aparırdı.
- Tədqiqatçılar, Sibir şamanlarının mərasimlərini və inanclarını öyrənirlər.