Şarıldamaq felinin Azərbaycan dilindəki əsas mənası, suyun və ya oxşar mayenin səs-küy çıxararaq axması, tökülməsi və ya çırpılmasıdır. Lüğətdə verilmiş "şarıltı ilə axmaq, tökülmək və yaxud çarpmaq" tərifi qısadır və sözün ifadə etdiyi bütün nüansları əhatə etmir. Daha dəqiq bir izah vermək üçün, şarıldamağın əsas xüsusiyyətlərini vurğulamaq lazımdır:
Birincisi, səs: Şarıldamaq hərəkəti həmişə müəyyən bir səs-küy, xırıltı ilə müşayiət olunur. Bu səs, axan suyun, tökülən mayenin, ya da çırpılan cismin səthlə təmasından yaranan xüsusi bir səsdir. Bu səs, "şarıltı", "xırıltı", "qırıldama" kimi sözlərlə ifadə oluna bilər. Məlumat üçün qeyd edək ki, sözün etimologiyası da bu səslə əlaqədardır. (Əlavə araşdırmalar bu barədə daha ətraflı məlumat verə bilər).
İkincisi, hərəkət: Şarıldamaq yalnız səs-küy deyil, həm də müəyyən bir hərəkəti əks etdirir. Bu hərəkət, suyun axması, yağışın tökülməsi, daşların çırpılması, yarpaqların küləkdə şırıltısı, qarın əriməsi və s. ola bilər. Hərəkətin sürəti müxtəlif ola bilər; həm sürətli, həm də yavaş şarıldamaq mümkündür. Misal üçün, "Sel suları şarıldayırdı" cümləsində sürətli, "Yağış damlaları yarpaqlara şarıldayırdı" cümləsində isə nisbətən yavaş hərəkət ifadə olunur.
Üçüncüsü, maddi mühit: Şarıldamaq hərəkəti, əsasən, maye və ya kiçik hissəciklərdən ibarət materiallar üçün istifadə olunur. Lakin, bədii üslubda, metaforik mənada, başqa materiallar üçün də istifadə oluna bilər. Məsələn, "Qar şarıldayırdı" cümləsi qarın əriməsi və ya küləkdə hərəkət etməsi səsini ifadə edir.
Misallar:
- Çay şarıldayıb axırdı.
- Yağış damlaları pəncərə şüşəsinə şarıldayırdı.
- Külək meşədəki yarpaqları şarıldadırdı.
- Sel suları şarıldayıb evləri basdı.
- (Metaforik istifadə) Xatirələr yaddaşımda şarıldayırdı.
Beləliklə, "şarıldamaq" sözü, müxtəlif kontekstlərdə, səs-küy çıxaran axma, tökülmə və ya çırpılma hərəkətlərini ifadə edən, rəngarəng bir feldir.