Tezcə sözü Azərbaycan dilində zərf kimi işlənən bir sözdür. "Tez", "tez bir zamanda" mənasında işlənir və hadisənin qısa müddət ərzində baş verməsini bildirir. Əsasən, hərəkət və vəziyyətin sürətini, tezliyini ifadə etmək üçün işlədilir. Lüğətlərdə sadəcə "tez" və ya "tez bir zamanda" kimi tərcüməsi verilmiş olsa da, mənası kontekstdən asılı olaraq incə nüanslar da daşıya bilər.
Misal olaraq verilən cümlədə ("Dərənin sinəsi ilə şaqqıldayıb axan sarı köpüklü sel tezcə yavaşıdı. B.Bayramov") "tezcə" zərfi, səlin sürətli axınının qısa müddətdə yavaşlamasını bildirir. Burada "tezcə" sadəcə "tez" mənasından daha artığını ifadə edir: səlin sürətli axınına nisbətən gözlənilmədən, gözləniləndən tez bir zamanda yavaşlamasını vurğulayır. Yəni, hərəkətin sürətinin dəyişməsinin sürətini ifadə edir.
"Tezcə" sözünün etimologiyası "tez" sözündən törəmədir. "-cə" şəkilçisi isə bir çox hallarda hərəkətin qısa müddətli, qəfil və ya gözlənilməz olmasını ifadə edir. Məsələn, "qəflətən", "birdən-birə" kimi zərflərlə sinonim kimi işlənə bilər, lakin onlardan fərqli olaraq, "tezcə" sözü hərəkətin sürətini daha çox önə çəkir.
Digər nümunələr:
- Yağış tezcə başladı.
- Tezcə yoruldu.
- Tezcə qərar verməlidir.
- O, tezcə işlərini bitirdi.
Bu cümlələrdə də "tezcə" sözü hərəkətin qısa müddətdə baş verməsini, sürətli icrasını ifadə edir. Lakin, hər cümlədə "tez", "dərhal", "sürətlə" kimi sözlərlə tam əvəz edilməsi mümkün olmaya bilər, çünki "tezcə" sözü həm sürəti, həm də gözlənilməzliyi müəyyən dərəcədə ehtiva edir.