Təbəssüm [ər.] İzahlı lüğətlərdə sadəcə "gülümsəmə" kimi izah olunsa da, bu, mənanın tamlığını əks etdirmir. Təbəssüm, gülümsəmənin daha incə, daha gizli, daha nəzakətli və ya hətta mənalı bir formasıdır. Sadəcə dodaqların qıvrılması deyil, həm də gözlərin, üz ifadəsinin, bədən dilinin ümumi harmoniyası ilə ifadə olunan bir duyğu və ya əhvaldır.
Əslində, təbəssümün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilər. Bu, həm xoşbəxtlik, məmnunluq, razılıq, həm də gizli bir məna, hətta məkr və ya istehza ifadə edə bilər. Bir qocanın təbəssümü ilə gənc bir qızın təbəssümü tamamilə fərqli duyğuları ifadə edə bilər. Qocanın üz cizgilərində əks olunan təbəssüm, uzun illərin təcrübəsini, həyatın acı-şirinliklərini özündə əks etdirən bir ifadə ola bilər. Gənc qızın təbəssümü isə təravət, saflıq, ümid və ya sevgi ilə doludur.
Etimalogiyasına nəzər salsaq, "təbəssüm" farsca mənşəlidir və "gülümsəmək" mənasını verir. Lakin Azərbaycan dilində sadə "gülümsəmə" sözündən daha zərif və incə bir məna kəsb edir. Belə ki, "gülümsəmə" daha geniş bir anlayışdır və hər hansı bir müsbət duyğu ilə müşayiət oluna bilər. "Təbəssüm" isə daha seçici, daha mənalıdır. Misal üçün: "O, dodaqlarında təbəssümlə mənə baxdı" cümləsində, sadəcə dodaqlarının hərəkətinin deyil, gözlərindəki parıltının, ümumi üz ifadəsinin və bəlkə də sözsüz bir mənanın ifadə olunduğu nəzərdə tutulur.
Müxtəlif kontekstlərə dair nümunələr:
- "Qocanın təbəssümü illərin ağırlığını, həm də həyatın gözəlliyini əks etdirirdi." (burada təbəssüm, həm acı, həm şirin anların təcəssümüdür)
- "Onun gizli təbəssümü qarşıdakı insanı narahat etdi." (burada təbəssüm, məkr və ya pis niyyəti ifadə edir)
- "Uşağın təbəssümü günəş kimi parlaq idi." (burada saf, təmiz bir xoşbəxtliyi təsvir edir)
Nəticə olaraq, "təbəssüm" sözünün mənasını sadəcə "gülümsəmə" ilə məhdudlaşdırmaq düzgün deyil. Bu söz, daha incə, daha mənalı və kontekstdən asılı olaraq müxtəlif duyğu və əhval-ruhiyyələri ifadə edə bilən bir söz birliyidir.