Tələffüz (ər. تلفظ – təlāfuz) sözü ərəb dilindən götürülmüşdür və "sözün, hərfin və ya kəlmənin səsləndirilməsi, ədədi şəkildə ifadə olunması" mənasını verir. Lüğətlərdə sadəcə "bir hərfi və ya sözü, kəlməni söyləmə xüsusiyyəti, tərzi" kimi tərifi qısadır. Lakin tələffüz anlayışı daha geniş və çoxcəhətlidir. Bu, sadəcə səs çıxarmaq deyil, həm də səsin düzgünlüyünü, aydınlığını, tonlamasını, vurğunu, intonasiyanı, ritmini, tempini və ümumilikdə səs ifadəsinin bütün dil xüsusiyyətlərini əhatə edir.
Tələffüz, dilin fonetik sisteminin əsasını təşkil edən səslərin düzgün və aydın ifadə olunmasını nəzərdə tutur. Bu, həm fərdi səslərin, həm də onların birləşmələrinin (sözlərin) düzgün tələffüzünü əhatə edir. Məsələn, "qapı" sözünün tələffüzü zamanı "q" səsinin, "a" səsinin və "pı" diftonqunun düzgün səsləndirilməsi vacibdir. Tələffüz xətası bu elementlərin bir və ya bir neçəsinin yanlış ifadə olunması nəticəsində baş verir.
Tələffüzün aydınlığı, nitqin başa düşülməsi üçün son dərəcə əhəmiyyətlidir. Aydın tələffüz nitqin əsas amillərindən biridir və tələffüz qüsurları ünsiyyətin pozulmasına, anlaşılmazlığa gətirib çıxara bilər. Bu, həm danışanın, həm də dinləyicinin diqqətini tələb edir. Dinləyici, danışanın nitqini düzgün anlamaq üçün onun tələffüzünü qavramalıdır. Danışan isə, öz nitqinin başa düşülməsi üçün aydın və düzgün tələffüz etməlidir.
Tələffüzün düzgünlüyü dilin normativliyi ilə bağlıdır. Hər bir dilin özünəməxsus tələffüz qaydaları və normaları vardır. Bu normalar yazı dilinin qaydaları ilə sıx əlaqədardır, lakin eyni deyil. Düzgün tələffüz, dilin qəbul olunmuş standartlarına uyğun olaraq səslərin və sözlərin ifadə olunması deməkdir. Tələffüzün öyrənilməsi və təkmilləşdirilməsi üçün fonetika və orfoepiyanın prinsiplərindən istifadə olunur.
Cümlə nümunələri:
- Onun tələffüzü çox aydın idi.
- Bu sözün tələffüzündə səhv etdiniz.
- Əcnəbilərin tələffüzünü başa düşmək çətin idi.
- Düzgün tələffüz üçün diqqətli olun.
- Sənin tələffüzün əla!