Təngləşmə sözü "təngləşmək" fellindən törəmə isimləşmədir. Lügətlərdə sadəcə olaraq "təngləşmək" fellinin isim formasına aid olaraq izah edilməsi, mənasının tam dolğunluğunu əks etdirmir. Daha geniş və dəqiq bir izah vermək üçün sözün kontekstə bağlı olaraq fərqli mənalarını araşdıraq.
Əsas məna: Təngləşmə, bir şeyin daralması, sıxılması, ölçüsünün kiçilməsi, yerin azalması, məkanın daralması kimi baş verən proses və ya hala aiddir. Bu, fiziki bir məkanın, yolun, geyim ölçüsünün və ya abstrakt bir anlayışın (məsələn, imkanların, büdcənin) daralmasını ifadə edə bilər. Məsələn, "Yolun təngləşməsi sürücülərə çətinlik yaratdı" cümləsində fiziki bir məkanın daralması nəzərdə tutulur. "Maliyyə təngləşməsi şirkətin inkişafını ləngitdi" cümləsində isə abstrakt bir anlayışın daralması ifadə olunur.
Mənaların nüansları: Təngləşmənin mənası kontekstdən asılı olaraq bir neçə nüansa malik ola bilər:
- Sıxılma: Bir cismin həcminin azalması, sıxlaşması (məs., qazın təngləşməsi).
- Daralma: Bir məkanın, yolun, boşluğun kiçilməsi (məs., çayın təngləşməsi, yolun təngləşməsi).
- Məhdudlaşma: İmkanların, resursların azalması, məhdudlaşması (məs., təhsil imkanlarının təngləşməsi, büdcənin təngləşməsi).
- Boğulma: Nəfəsin daralması, boğulma hissi (məs., boğazın təngləşməsi - tibbi kontekstdə).
Etimologiya: "Təng" sözü fars mənşəlidir və "dar, sıx" mənasını verir. "-ləşmə" isə türk dilində isim törədici şəkilçidir və proses, hal və ya nəticəni bildirir.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Dağların arasında yolun təngləşməsi səbəbindən avtomobil sürətlə hərəkət edə bilmirdi.
- Son illərdə iqtisadi təngləşmə müşahidə olunur.
- Qışda bəzi çayların təngləşməsi buzların əmələ gəlməsi ilə əlaqədardır.
- Qəfil baş verən təngləşmə səbəbindən nəfəs ala bilmirdi (tibbi kontekstdə).
- İmkanların təngləşməsi onu çətin vəziyyətə saldı.
Beləliklə, "təngləşmə" sözü sadə bir mənadan daha geniş və çoxcəhətli bir mənaya malikdir və kontekstdən asılı olaraq fərqli mənalarda işlənə bilər.