Tərcibənd (ər. tərci + fars. bənd): Ədəbiyyatda, xüsusilə qəzəl və müxəmməslərdə, mövzu və vəzn baxımından bir-birinə uyğun, birinci bəndin bütün misralarının həmqafiyə olduğu, ikinci bəndin son beytinin isə bu həmqafiyəliyə qoşulmadığı şeir formasıdır. Birinci bəndin həmqafiyəli misraları sonrakı bəndlər üçün "tərci" və ya "tərci bənd" kimi təkrarlanır. Beləliklə, tərcibəndin əsas xüsusiyyəti, birinci bəndin həmqafiyəliyinin sonrakı bəndlərə köçürülməsidir, ancaq son beyt bu həmqafiyəliyi pozur.
Tərcibəndin əsas iki komponentinin kökləri fərqli dillərdədir: "tərci" ərəb mənşəli olub "üstünlük verilən", "seçilən", "əsas" mənalarını verir. "Bənd" isə fars mənşəli söz olub "bölmə", "parça", "fəsil" kimi mənaları əhatə edir. Bu iki sözün birləşməsi şeirin strukturunu dəqiq əks etdirir: Seçilmiş (tərci), təkrarlanan (bənd) hissə.
Tərcibəndin ədəbiyyatda işlənməsinə misal olaraq aşağıdakı cümlələri göstərmək olar:
- Qəzəlin tərcibəndi oxucuya əsərin əsas mövzusunu daha yaxşı anlamağa kömək edir.
- Şair tərcibənd vasitəsilə lirik duyğularını daha effektli ifadə edir.
- Müxəmməsdə tərcibəndin quruluşu əsərin ahəngdarlığını təmin edir.
- Tərcibənd, qəzəl və müxəmməslərin ən vacib struktur elementlərindən biridir.
Qeyd etmək lazımdır ki, tərcibəndin strukturu və tətbiqi zamanla dəyişikliyə uğrayıb, müxtəlif şairlər tərəfindən fərqli üsullarla işlənilib. Ancaq əsas xüsusiyyətlər, yəni birinci bəndin həmqafiyəli misralarının təkrarlanması və son bəndin bu həmqafiyəliyə qoşulmaması, dəyişməz qalır.