Tərcümeyi-hal sözü ərəb mənşəli olub, "tərcüme" (tərcümə, nəql etmə) və "həl" (vəziyyət, hal) sözlərindən əmələ gəlmişdir. Əsl mənası "həyat vəziyyətinin, hadisələrinin nəqli, təsviri" deməkdir. Lüğətlərdə sadəcə "bir şəxsin həyatının təsviri; həyat tarixçəsi; bioqrafiya" kimi qısa şəkildə izah olunsa da, tərcümeyi-hal anlayışı daha geniş və çoxcəhətlidir.
Tərcümeyi-hal, sadəcə tarixi faktların sadalanması deyil, həm də həmin faktların şəxsiyyətin xarakteri, düşüncə tərzi, əqidələri, ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqələri və s. kontekstində təhlili və şərhini ehtiva edir. Yəni, şəxsin həyat yolunun obyektiv təsvirindən əlavə, onun şəxsiyyətinin formalaşması, nailiyyətləri, uğursuzluqları və ümumilikdə həyatının mənası haqqında mülahizələr də tərcümeyi-halın ayrılmaz hissəsidir. Müəllif öz subyektiv baxış bucağını ortaya qoya bilər, lakin bu, faktlara əsaslanmalıdır.
Tərcümeyi-hal müxtəlif formalarda ola bilər: qısa, ensiklopedik məlumat şəklində; geniş, detallı, bədii üslubda yazılmış əsər şəklində; elmi araşdırmaya əsaslanan akademik iş kimi və s. Məsələn, "Budaq istəyirdi ki, öz tərcümeyi-halını yazsın" cümləsində Budağın həyatının tam və ətraflı təsvirini əks etdirən bir əsər yazmaq istəyi nəzərdə tutulur. Başqa bir nümunədə, "Onun qısa tərcümeyi-halı kitabın əvvəlində çap olunub" deyərkən, şəxsin həyatı haqqında qısa, xülasə məlumat verildiyini anlaya bilərik.
Nəticədə, tərcümeyi-hal, bir şəxsin həyatının sadəcə xronoloji ardıcıllığı deyil, onun həyatının bütün aspektlərini əhatə edən, şəxsiyyətini əks etdirən, həm obyektiv faktları, həm də subyektiv təhlili bir araya gətirən bir ədəbi və ya elmi janr hesab edilə bilər.