Tıqqıldatma sözü "tıqqıldatmaq" fellərinin məsdərindən törəmiş isimdir. Lüğətlərdə sadəcə feildən törəmə kimi göstərilməsi mənasının tamlığını əks etdirmir. Çünki "tıqqıldatma" yalnız bir hərəkətin adını deyil, həm də o hərəkətin səsini, yaradılan təsiri və hətta bəzən həmin səsə səbəb olan aləti də ifadə edə bilər.
Daha dəqiq ifadə etmək üçün "tıqqıldatma"nın mənasını aşağıdakı kimi təsnif edə bilərik:
1. Səs: Köhnə, nasaz mexanizmlərin, qapıların, pəncərələrin, ya da digər əşyaların zəif, təkrarlanan, qısa və sərt vuruş səsi. Məsələn: "Qaranlıqda qapının tıqqıldatmasını eşitdim." Burada "tıqqıldatma" konkret olaraq bir səs hadisəsini təsvir edir.
2. Hərəkət: Bir şeyə zəif, təkrarlanan vuruşlar etmə hərəkəti. Məsələn: "Ağacdakı göyərçinin tıqqıldatması uşaqları əsəbiləşdirdi". Burada "tıqqıldatma" quşun budağa vurma hərəkətini ifadə edir.
3. Alət: (Nadir hallarda) Tıqqıldatma səsi çıxaran alət və ya mexanizm. Məsələn, konkret bir mexanizm üçün "Bu qurğunun tıqqıldatması çox səs-küylüdür" ifadəsində "tıqqıldatma" həmin mexanizmin özünə də işarə edə bilər.
Etimologiya: Sözün kökü türk dillərinə məxsusdur. "Tıqq" şəkilçisi təkrarlanma və ya qısa, sərt vurğu səslərini ifadə edir. "-ma" isə məsdər şəkilçisidir. Yəni, söz əsasən onomatopoetik (səsə təqlid edən) bir quruluşdadır.
Cümlədə işlənməsi: "Tıqqıldatma" sözü müxtəlif cümlə tiplərində müxtəlif funksiyalarda işlədilə bilər. Subyekt, obyekt, zərf və ya əlavə kimi istifadə oluna bilər. Misal üçün:
- Subyekt: Tıqqıldatma məni oyandırdı.
- Obyekt: Qaranlıqda tıqqıldatmanı eşitdim.
- Zərf: Qapı tıqqıldayırdı.
Ümumiləşdirərək deyə bilərik ki, "tıqqıldatma" sözü, səs, hərəkət və ya nadir hallarda aləti bildirən çoxmənalı bir sözdür və kontekstdən asılı olaraq mənası dəqiqləşir.