Tipikləşdirmə sözü "tipikləşdirmək" fellərinin məsdər forması olub, bir hadisəni, şəxsi, əşyanı və ya prosesi müəyyən bir tipin nümunəsi kimi təqdim etmək, ümumi xüsusiyyətlərini vurğulayaraq, fərdi xüsusiyyətlərini ikinci plana keçirmək mənasını verir. Bu proses, fərqli elementləri ümumiləşdirmək və onların arasında oxşarlıqlar tapmaq əsasında qurulur. Tipikləşdirmənin mahiyyəti, mürəkkəb və müxtəlif hadidələri daha sadə və anlaşıqlı modellərə salmaq, onları təsnif etmək və təhlil etməyi asanlaşdırmaqdır. Bu, həm elmi tədqiqatlarda, həm də gündəlik həyatda geniş istifadə olunan bir üsuldur.
Tipikləşdirmənin əsas məqsədi, müxtəlif hadisələr və proseslər arasında ortaq xüsusiyyətləri müəyyənləşdirmək və onları ümumiləşdirməkdir. Bu proses nəticəsində müəyyən bir kateqoriya və ya tipin nümunəsi yaradılır ki, bu da həmin kateqoriyaya daxil olan digər elementlərin təsvirini və təhlilini asanlaşdırır. Məsələn, ədəbiyyatşünaslıqda müəyyən bir ədəbi cərəyanın tipik nümunələrini təhlil etməklə, həmin cərəyanın əsas xüsusiyyətlərini daha yaxşı başa düşmək olar. Sosiologiyada isə müəyyən bir sosial qrupun tipik nümayəndələrini öyrənməklə, həmin qrupun davranış və həyat tərzini daha aydın şəkildə təsvir etmək mümkündür.
Tipikləşdirmənin tətbiq olunduğu sahələr çox genişdir: elmlərdə (biologiya, kimya, fizika, sosiologiya, psixologiya və s.), texnikada, incəsənətdə, məhkəmə ekspertizasında və s. Hər bir sahədə tipikləşdirmənin özünəməxsus xüsusiyyətləri və metodlari mövcuddur. Lakin ümumi məqsəd dəyişməz qalır: müxtəlifliyi sadələşdirmək, ümumi qanunauyğunluqları aşkara çıxarmaq və bu əsasda gələcək hadisələri proqnozlaşdırmaq.
Sözün mənşəyinə gəldikdə, "tipik" sözü qədim yunan dilindən (τύπος - typos - "nümunə, model") götürülmüşdür. "-ləşdirmə" əlavəsi isə prosesi və ya hərəkəti bildirən Azərbaycan dilinin morfoloji əlavələrindən biridir. Beləliklə, "tipikləşdirmə" sözü "nümunəyə salma", "model yaratma", "ümumiləşdirmə" mənalarını özündə ehtiva edir.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Tədqiqatçılar əhalinin sosial-iqtisadi vəziyyətini öyrənmək üçün tipikləşdirmə metodundan istifadə etdilər.
- Müəllim şagirdlərin biliyini qiymətləndirmək üçün tipik tapşırıqlar hazırladı.
- Bu hadisənin tipikləşdirilməsi onun səbəblərinin daha dəqiq müəyyən edilməsinə imkan verdi.