Tiryəkxana (fars. ترياکخانه - teryāk-xāne) sözü fars dilindən götürülmüşdür. "Tiryək" (تریاک) opium, tiryək bitkisindən alınan narkotik maddəni, "xana" (خانه) isə ev, bina, yer deməkdir. Beləliklə, tiryəkxana sözünün leksik mənası "tiryək çəkilən yer", "opium istifadə olunan yer" kimi təyin edilə bilər.
Lüğətlərdə sadəcə "tiryək çəkilən yer" ifadəsi ilə məhdudlaşmaq, sözün tarixi və sosial kontekstini tam əks etdirmir. Tiryəkxanalar, əsasən, XIX və XX əsrlərin əvvəllərində opiumun qanunsuz olaraq istehlak edildiyi yerlər idi. Bu yerlər gizli, bəzən də ictimaiyyətə açıq, lakin qeyri-qanuni fəaliyyət göstərən məkanlar ola bilərdi. Onlar sosial təbəqədən asılı olmayaraq, tiryək asılılığı olan insanların toplaşdığı, narkotik qəbul etdiyi yerlər kimi fəaliyyət göstərirdi. Tiryəkxana, sadəcə bir yer deyil, həm də sosial problemin, asılılığın və qanunsuz fəaliyyətin simvoludur.
Sözün ədəbiyyatda işlənməsinə misal olaraq, gətirilən nümunədə olduğu kimi, tiryəkxananın tənha və kədərli bir məkan kimi təsvir edildiyi hallar müşahidə olunur: "Bir kimsə qalmadı tiryəkxanada; Azacıq halına yoxdur" cüməsi bu əhval-ruhiyyəni əks etdirir. Tiryəkxana sözü, yalnız fiziki bir yer kimi deyil, həm də ümidsizlik, tərk edilmişlik və sosial marginallaşmanın simvolu kimi işlədilə bilər.
Müasir Azərbaycan dilində tiryəkxana sözü nadir hallarda işlənir, əsasən tarixi kontekstdə və ya ədəbi əsərlərdə rast gəlinir. Bunun səbəbi, opiumun qadağan edilməsi və tiryəkxana kimi yerlərin mövcudluğunun sona çatmasıdır. Lakin sözün leksik bazası və konnotativ mənası, tarixi yaddaşımızda öz əksini tapmaqdadır.