Tiryəki (fars. تریاکچی – tiryāk-çi) sözü Azərbaycan dilinə fars dilindən keçmişdir. Əsasən, tiryək çəkən, tiryək vərdişi olan şəxs mənasında işlənir. Lüğətlərdə sadəcə "tiryək çəkən adam" və ya "narkoman" kimi təriflənməsinə baxmayaraq, sözün kontekstdə daha geniş mənalar da ifadə etməsi mümkündür.
"Tiryəki" sözünün sadəcə fiziki tiryək istifadəsini ifadə etmədiyini, həm də asılılığın sosial və psixoloji aspektlərini əks etdirdiyini vurğulamaq vacibdir. Söz, tiryək qəbul edən şəxsin iradəsizliyini, həyatda passivliyini və məsuliyyətsizlik duyğusunun olmamasını da bildirə bilər. Belə ki, gətirilən nümunə cümlədə ("… tənbəl, biqeyrət, biar və tiryəkinin birisidir") "tiryəki" sözü sadəcə narkotik asılılığı deyil, ümumiyyətlə, həyatdan kənarda qalan, özünü itirən, yararsız bir insan tipini təsvir etmək üçün işlənir.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "-çi" şəkilçisi fəaliyyəti və ya peşəni ifadə edir. Beləliklə, "tiryəkçi" sözündən fərqli olaraq, "tiryəki" sözü daha çox məcazi mənada, bir həyat tərzi və ya xarakter xüsusiyyəti kimi işlədilir. "Tiryəkçi" daha çox obyektiv, faktı bildirən bir sözdürsə, "tiryəki" subyektiv qiymətləndirməni əks etdirir və mənfi konnotasiya daşıyır.
Müxtəlif cümlələrdə "tiryəki" sözünün işlənməsinə misal olaraq aşağıdakıları göstərmək olar:
- "O, özünü tiryəkiyə vurmuşdu, həyatdan bezmişdi." (Burada tiryək istifadəsi nəticəsində həyatdan uzaqlaşma mənası üstündür)
- "Qonşumuzun oğlu, əvvəllər çox bacarıqlı idi, indi isə tam bir tiryəkiyə dönüb." (Burada şəxsin əvvəlki vəziyyəti ilə indiki vəziyyətinin müqayisəsi və mənfi dəyişiklik vurğulanır)
- "Bu davranışlar onun bir tiryəki olduğunu göstərir." (Burada tiryəki, müəyyən hərəkətlərə görə şəxsin xarakterinin təsviridir)
Yekun olaraq, "tiryəki" sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişir, ancaq həmişə mənfi konnotasiya daşıyır və həyatdan kənarda qalmış, iradəsiz şəxsi ifadə edir.