Toxumcuq sözü "toxum" sözünün kiçiltmə formasıdır və əsas mənası kiçik toxumu ifadə edir. Lüğətlərdə sadəcə "toxumdan kiçik" kimi izah olunsa da, daha geniş və dəqiq bir tərif vermək mümkündür.
Toxumcuq, morfoloji baxımdan "-cuq" şəkilçisi ilə toxum sözündən əmələ gəlmişdir. Bu şəkilçi, əşyanın kiçik ölçüsünü, incəliyini və ya şirinliyini bildirir. Lakin buradakı kiçiklik yalnız fiziki ölçüyə aid deyil, həm də miqdar baxımından azlığı ifadə edə bilər. Belə ki, "bir neçə toxumcuq" deyərkən, az sayda toxumdan bəhs olunur.
Toxumcuğun işlənmə sahəsinə gəlincə, əsasən bitki mənşəli məhsulların təsvirində istifadə olunur. Məsələn, "narın şirəli toxumcuqları", "qarpızın kiçik toxumcuqları", "günəbaxanın iri toxumcuqları" kimi ifadələrdə rast gəlmək mümkündür. Həmçinin, metaforik mənada da işlənə bilər, məsələn, bir ideyanın "toxumcuğu"ndan bəhs edərkən, o ideyanın hələ inkişaf etməmiş, ilkin formasını nəzərdə tuturuq.
Etymologiya baxımından "toxum" sözünün kökü türk dillərindəki "tohum" və ya "toqum" sözlərinə dayanır. Bu sözlərin mənası da toxum deməkdir. Beləliklə, "toxumcuq" sözü qədim türk dillərindən gələn "toxum" sözündən törəmiş bir söz olub, dilin təkamülü prosesində kiçik ölçülü və ya az miqdarda olan toxumu ifadə etmək üçün istifadə olunmağa başlayıb.
Qısaca, "toxumcuq" sözü sadəcə "kiçik toxum" mənasından daha geniş bir kontekstdə işlənə bilər. Həm fiziki ölçü, həm miqdar, həm də metaforik mənada istifadə edilə bilən bu söz, Azərbaycan dilinin zəngin leksikasının bir parçasıdır.