Toluol (C7H8) aromatik bir karbohidrogendir və benzol halqasına metil qrupunun (-CH3) bağlanması ilə əmələ gəlir. Kimyəvi adı metilbenzol olaraq da bilinir. "İyli, yanar rəngsiz maye" tərifi toluolun əsas fiziki xüsusiyyətlərini sadəcə olaraq ifadə edir, lakin onun kimyəvi təbiətini və geniş tətbiq sahələrini əhatə etmir.
Mənşəyi: Toluol əsasən neftin fraksiyalarından və kömür qazından alınır. Adının mənşəyi "tolu balsamı"ndan gəlir ki, bu da ilk dəfə toluolun təcrid edildiyi təbii bir qatrandır (Meksikanın Toluca şəhərindən). Kimyəvi adlandırmada isə benzol halqasına bağlanmış metil qrupunu göstərən "metilbenzol" terminindən istifadə olunur.
Fiziki Xüsusiyyətləri: Toluol rəngsiz, xarakterik iyə malik, uçucu bir mayedir. Yanıcıdır və havayla qarışdıqda partlayıcı qarışıq əmələ gətirə bilər. Suda az həll olur, lakin bir çox üzvi həlledicilərdə yaxşı həll olur. Qaynama temperaturu 110.6 °C-dir.
Kimyəvi Xüsusiyyətləri: Toluol elektrofil aromatik əvəzlənmə reaksiyalarına daxil olur. Metil qrupu benzol halqasındakı elektron sıxlığını artırır, nəticədə elektrofil hücumuna daha həssas olur. Oksidləşmə reaksiyalarına da girə bilir, benzaldehidi və benzo turşusunu əmələ gətirir.
Tətbiq Sahələri: Toluol sənayedə geniş istifadə olunur. Əsas tətbiq sahələri bunlardır:
- Həlledici: Boyalar, laklar, yapışqanlar və digər üzvi maddələrin həlledicisi kimi istifadə olunur.
- Kimyəvi Sintez: Poliuretanlar, TNT (trinitrotoluen), benzaldehidlər və digər kimyəvi maddələrin istehsalında xammal kimi istifadə edilir.
- Yanacaq: Bəzi yanacaq növlərinin tərkib hissəsi kimi istifadə olunur.
Toksiklik: Toluol insan sağlamlığı üçün zərərlidir. Tənəffüs yolu ilə qəbul edildikdə başgicəllənmə, baş ağrısı, ürək bulanması və digər sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Uzun müddətli təmas mərkəzi sinir sisteminə zərər verə bilər. Ona görə də, işlədilərkən təhlükəsizlik tədbirlərinə əməl etmək lazımdır.