Toranlıq sözü Azərbaycan dilində əsasən "toran vaxtı" mənasında işlənir. "Toran" sözünün özündən irəli gələrək, günəşin doğuşundan qısa müddət əvvəl və ya gün batandan qısa müddət sonra, işıq az olan, qaranlıqla işığın qarışdığı zamanı bildirir. Bu zaman səhər tezdən və ya axşam saatlarında müşahidə olunan zəif işıqlandırma vəziyyətini ifadə edir. Lüğətlərdəki "səhər toranlığı" və ya "axşam toranlığı" ifadələri bu mənanı daha aydın şəkildə əks etdirir.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "toran" sözünün kökü türk dillərində geniş yayılmış "tan" kökündən törəyə bilər. "Tan" sözü günəşin doğuşunu, səhəri, işığı bildirir. Beləliklə, "toranlıq" sözü günəşin doğuş və ya batış zamanı müşahidə olunan zəif işıqlandırılmış müddəti ifadə edir. "Toranlıq" sözünün "qaranlıq" mənası ilə də bir qədər əlaqəsi vardır, lakin "toranlıq" tam qaranlığı deyil, işığın zəiflədiyi, günəşin görünmədiyi, lakin tam qaranlığa qərq olmadığı bir zamanı ifadə edir.
Misallar:
- Səhər toranlığında quşlar oxumağa başlayır.
- Axşam toranlığında kənd sakitləşir.
- O, toranlıqda gəzməyi sevirdi.
- Çöl toranlıq çökəndə daha gözəl görünür.
Gördüyümüz kimi, "toranlıq" sözü müxtəlif kontekstlərdə işlənə bilər. Hər zaman günəşin doğuş və ya batış zamanı yaranan zəif işıqlandırma vəziyyətini ifadə edir, amma müəyyən bir atmosfer, hiss və ya təsvir yaratmaq üçün də istifadə oluna bilər. Mətndəki "axşam toranlığında çox qəribə görünən, alyaşıl ipək geyimli arvadlara sarı baxı" misalında, "toranlıq" sözü yalnız vaxtı deyil, həm də müəyyən bir sirli və qeyri-adi atmosfer yaratmaq üçün işlənilir.