Torpaq sözü Azərbaycan dilində geniş məna kəsb edən bir termindir. Əsasən, Yer kürəsinin səthini örtən, mürəkkəb tərkibli, bioloji və qeyri-bioloji amillərin qarşılıqlı təsiri nəticəsində əmələ gəlmiş, bitkilərin böyüməsi üçün zəruri olan üst qatı ifadə edir. Lüğətlərdə verdiyiniz "planetimizin bitki aləminin inkişaf etdiyi üst qatı" tərifi, torpağın əsas funksiyasına işarə etsə də, onun kompleks təbiətini tam əks etdirmir.
Torpağın əmələ gəlməsi geoloji proseslər, iqlim şəraiti, relyef xüsusiyyətləri, ana süxurların tərkibi və üzvi maddələrin (bitki və heyvan qalıqları) parçalanması nəticəsində baş verir. Bu proses zamanı ana süxur mexaniki və kimyəvi parçalanmaya məruz qalır, üzvi maddələrlə qarışır və müxtəlif minerallar əmələ gətirir. Nəticədə, müxtəlif qatlara malik, spesifik fiziki və kimyəvi xüsusiyyətləri olan torpaq profili formalaşır. Bu profil torpaq horizonlarından (A, B, C və s.) ibarətdir ki, hər biri özünəməxsus xüsusiyyətlərlə fərqlənir.
Torpağın tərkibinə mineral hissəciklər (qum, gil, çınqıl), üzvi maddələr (humus), su və hava daxildir. Bu komponentlərin nisbəti torpağın növünü və keyfiyyətini müəyyən edir. Torpaq növləri (çernoziom, qara torpaq, boz torpaq, qırmızı torpaq və s.) iqlim, bitki örtüyü və ana süxurlarından asılı olaraq müxtəliflik göstərir.
Torpaq yalnız bitkilərin böyüməsi üçün deyil, həm də insan fəaliyyəti üçün əsas resursdur. Kənd təsərrüfatı, tikinti, sənaye və digər sahələrdə geniş istifadə olunur. Torpaq ətraf mühitin mühafizəsində mühüm rol oynayır, çünki su ehtiyatlarının tənzimlənməsində, eroziyanın qarşısının alınmasında və karbon dövranında iştirak edir. Ona görə də, torpaq ehtiyatlarının qorunması və davamlı istifadəsi böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Cümlədə istifadəsi nümunələri:
- Baharın gəlişi ilə birlikdə torpaq canlandı.
- Bu ərazinin torpağı çox məhsuldardır.
- Torpaq eroziyasının qarşısının alınması üçün tədbirlər görülməlidir.
- Tikinti üçün əlverişli torpaq tapmaq çətin oldu.