Tosqunlaşma sözü, "tosqunlaşmaq" fellərinin isim şəkilçisi (-ma) alaraq törəməsi ilə əmələ gəlmiş bir sözdür. Lüğətlərdə sadəcə "tosqunlaşmaq" fiilindən törəmə kimi qeyd edilməsi, mənasını tam əhatə etmir. Daha dəqiq bir izah vermək üçün, həm "tosqun" sözünün kökünə, həm də "tosqunlaşmaq" fiilinin məna çalarlarına nəzər salmaq lazımdır.
"Tosqun" sözü, əsasən "buludlu, qaranlıq, qaralmış, solğun, rəngsiz, cansız" kimi mənaları özündə birləşdirir. Bu mənaların kökünə türk dillərindəki "tosuq" və ya "tosuqlanmaq" (qaranlıqlaşmaq, buludlanmaq) fellərinə istinad edilə bilər. Beləliklə, "tosqunlaşma" sözünün əsas mənası, bir şeyin və ya hadisənin rənginin solması, qaralması, qaranlıqlaşması, buludlanmaq, cansızlaşmaq kimi prosesləri ifadə edir.
Lakin "tosqunlaşma"nın mənası yalnız fiziki dəyişikliklərlə məhdudlaşmır. Metaforik mənada da işlənir. Məsələn, bir insanın əhval-ruhiyyəsinin pozulması, ümidsizliyə qərq olması, ruh halının qaranlıqlaşması da "tosqunlaşma" ilə ifadə edilə bilər. Bu halda, "tosqunlaşma" daxili bir çöküntülüyü, mənfi bir emosional vəziyyəti ifadə edir. Beləliklə, "tosqunlaşma"nın psixoloji bir mənası da vardır.
Cümlə içində istifadəsi nümunələri:
- Günəş batdıqca səmanın tosqunlaşması gözlərimi qamaşdırdı.
- Uzun müddət davam edən yağışdan sonra torpağın tosqunlaşması əkinçiliyə mənfi təsir göstərdi.
- Xəbəri eşidəndən sonra onun üzü tosqunlaşdı, gözündəki parıltı söndü.
- Ümidlərinin puç olması onun ruh halının tosqunlaşmasına səbəb oldu.
Yekun olaraq, "tosqunlaşma" sözü rəngdə, əhval-ruhiyyədə və ya ümumi bir vəziyyətdəki qaranlıqlaşma, solğunlaşma, cansızlaşma prosesini bildirən çoxmənalı bir sözdür. Onun mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilər.