Tutqunlaşma sözü "tutqunlaşmaq" felindən törəmiş bir isimdir. Əsas mənası, bir şeyin rənginin, görünüşünün və ya səsinin parlaqlığını, aydınlığını, təravətini itirməsi, solğun, qaranlıq, qeyri-aydın hala gəlməsidir. Bu, fiziki bir dəyişiklik ola bilər, məsələn, bir meyvənin solması, bir rəngin tündləşməsi və ya bir səsin boğulması. Lakin, tutqunlaşma daha geniş mənada, əhval-ruhiyyənin, düşüncənin və ya əlaqələrin də qaranlıqlaşması, soyuması, soyuqlaşması kimi metaforik mənada da işlənə bilər.
Etimologiyası: "Tutqun" sözü kökü türk dillərində olan "tut" felindən törəyib. "Tut" felinin mənalarından biri də "tutmaq", "qapmaq", "ələ keçirmək"dir. "Tutqun" isə, işığı, rəngi tutan, udaraq qaranlıqlaşdıran mənasında işlənərək “tutqunlaşmaq” fərdi mənasını formalaşdırır. Beləliklə, "tutqunlaşma" sözü əslində işığın, rəngin, səsin və ya canlılığın tutulması, ələ keçirilməsi nəticəsində meydana gələn bir dəyişiklik deməkdir. Bu mənada, tutqunlaşma prosesi bir növ "örtülmə", "gizlənmə" və ya "qaranlığa qərq olma" kimi də izah edilə bilər.
Cümlədə işlənməsi:
- Fiziki mənada: "Gün batdıqca göyün tutqunlaşmasını seyr etdim." (Göyün rənginin dəyişməsi)
- Metaforik mənada: "Onların arasında uzun müddətli susqunluqdan sonra münasibətlərində tutqunlaşma hiss olunurdu." (Münasibətlərin soyuması)
- Abstrakt mənada: "Qaranlıq düşüncələr onun əhval-ruhiyyəsində bir tutqunlaşma yaradırdı." (Əhval-ruhiyyənin pisləşməsi)
- Səs üçün: "Yağış səsinin tutqunlaşması məni narahat etdi." (Səsin boğulması)
Yekun olaraq, "tutqunlaşma" sözü həm konkret, həm də abstrakt hadisələri təsvir etmək üçün işlənə bilən çox yönlü bir sözdür və mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilər. Ancaq əsasında hər zaman bir şeyin parlaqlığını, aydınlığını və ya təravətini itirməsi, qaranlıqlaşması, solğunlaşması durur.