Uçurmaq1 fe'li, əsasən "havada uçuşa qaldırmaq" mənasını ifadə edir. Lüğətlərdə verilən məna kifayət qədər ümumiləşdirilmişdir. Daha dəqiq və geniş izah üçün fərqli kontekstlərdə istifadəsinə əsasən nüansları ayırmaq lazımdır.
Fiziki uçurmaq: Bu mənada uçurmaq fe'li, konkret bir cismi və ya canlı varlığı yer səthindən havaya qaldırmaq əməlini bildirir. Misal olaraq, "quşları uçurmaq", "planer uçurmaq", "badban uçurmaq" ifadələrində olduğu kimi. Burada uçurmaq hərəkətinin fiziki bir güc tətbiq edilməsini, yaxud da qaldırıcı qüvvələrin (məsələn, külək) təsirini nəzərdə tutması vacibdir. Hərəkətin mahiyyəti cismin və ya varlığın yer səthindən ayrılıb havaya qalxmasıdır.
Məcazi uçurmaq: Uçurmaq fe'li məcazi mənada da işlənir. Bu mənada, fiziki uçma yox, daha çox ruhi və ya emosional vəziyyətlə bağlı bir vəziyyəti ifadə edir. Misal olaraq, verilən şeir parçasındakı "xəyal məni yerdən uçurur" ifadəsində olduğu kimi. Burada xəyal insanın duyğularını, düşüncələrini qaldırır, onu əsl həyatdan uzaqlaşdırır, yüksək və əlçatmaz bir səviyyəyə qaldırır. Bu mənada, uçurmaq "qaldırmaq", "heyran etmək", "sərxoş etmək", "aparmaq" mənalarında istifadə oluna bilər. "O mənə göylərdə aşiyan qurur" misalında isə uçurmanın yaratdığı həyacan və sevinc hissinin davamlı olduğunu, yeni bir həyat mərhələsinə keçidi bildirir.
Etimologiyası: Uçurmaq fe'linin kökü "uçmaq" fe'lindəndir. "-maq" şəkilçisi isə fe'l törədici şəkilçidir və "uçmaq" hərəkətinin başqasının köməyi ilə həyata keçirilməsini bildirir. Yəni, "uçmaq" öz-özünə uçuş edir, "uçurmaq" isə başqasını uçurur. Bu etimoloji məlumat, fe'lin həm fiziki, həm də məcazi mənalarının necə yaranmasına aydınlıq gətirir.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Uşaqlar şənliklə uçurtma uçurdular.
- Pilot təyyarəni mükəmməl uçurdu.
- Xəbər onu həyəcandan uçurdu.
- Sevgi onu yerdən uçurmuşdu.
- Qəhrəmanlıq hekayələri onu yeni hədəflərə doğru uçururdu.