Uçurmaq₂ fe'li, əsas mənası "uçurtmaq" olsa da, Azərbaycan dilində daha geniş kontekstlər əhatə edir və "uçurtmaq"dan fərqli nuansi olan mənaları vardır. Lüğətlərdə sadəcə "uçurtmaq" kimi izahı qeyri-kafi olur. Çünki bu söz, cisimlərin hava dəyərək uçmasına əlavə olaraq, bir şeyin tamamilə məhv olmasına, sökülüb atalmasına və hətta məcazi mənada dəyərlərinin itirilməsinə də işarə edə bilir.
Etimalogiyası: "Uçurmaq" fe'li "uçmaq" felindən əmələ gəlmişdir. "Uçmaq" isə, qədim türk dillərindən gələn kök söz olub, "hava dəyərək yuxarı qalxmaq" mənasını daşıyır. Lakin "uçurmaq", fəal bir hərəkəti ifadə edir; yəni bir kimisə və ya bir şeyi uçurtma hərəkətini bildirir.
Mənaları:
- Birinci məna (əsas məna): Havaya qaldırmaq, uçurtmaq. Misal: Uşaqlar kağız uçurtmaları uçurdurdular.
- İkinci məna (məcazi): Tamamilə dağıtmaq, söküb atmaq, məhv etmək. Misal: Ev yanğından sonra tamamilə uçmuşdu. C.Cabbarlının misalında istifadə edildiyi kimi, "bütün evi uçursun" ifadəsi evin tamamilə sökülüb atalmasını ifadə edir.
- Üçüncü məna (məcazi): Dəyərinin itirilməsi, puç olması. Misal: Onun bütün ümidləri uçdu. Bu mənada, "uçmaq" fe'li məcazi mənada istifadə olunmuş, və ümidlərin yox olmasını ifadə etmişdir. Bu mənada, "uçurmaq" bu hərəkəti bir kimsənin fəaliyyəti nəticəsində baş verdiyini ifadə edə bilir.
Cümlədə işlənməsi: "Uçurmaq" fe'li müxtəlif zamana və şəxslərə uyğun olaraq işlənə bilir. Müxtəlif əvəzliklərlə və ədatlarla birlikdə istifadə olunması mənasını dəyişmir, ancaq cümlə strukturuna müxtəliflik gətirir. Məsələn:
- Onlar uçurtmanı yüksəklərə uçurdular. (Mənfi məna yoxdur)
- Qasırğa evi uçurdu. (Təbii hadisə nəticəsində məhv olma)
- O, bütün planlarını uçurdu. (Məcazi mənada, planların pozulması)
Yekun olaraq, "uçurmaq" fe'linin mənası yalnız "uçurtmaq"la məhdudlaşmır. Kontekstdən asılı olaraq müxtəlif mənalar daşıya bilər və bu mənaların dəqiq izahı dilin zənginliyini və incəliklərini göstərir.