Udmaq felinin Azərbaycan dilindəki mənası, sadəcə "bir şeyi ağız boşluğundan qida borusuna və mədəyə ötürmək" kimi izah edilməkdən daha geniş və dəqiq bir şəkildə təhlil edilməlidir. Lüğətlərdə verilən bu tərif, udma hərəkətinin fiziki mexanizmini əks etdirir, lakin onun dilçilik baxımından daha çox mənalarını əhatə etmir.
Etimalogiyası: Udmaq feli, kökü Türk dillərindəki “ud-” kökünə dayanır və "içəri almaq", "yutmaq" mənalarını ifadə edir. Bu kökün əsasında "udlaq" sözü də formalaşıb.
Mənaları: Udmaq feli, əsas mənası olan yemək yutmaqdan əlavə, məcazi mənalarda da işlənir. Bu mənalar kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilir:
1. Fiziki Udma: Bu, lüğətdə verilən əsas mənadır: Yeməyin, içkinin və ya həbin ağız boşluğundan udlaq vasitəsilə qida borusuna və mədəyə ötürülməsi. Misal: Körpə şirin şərbəti həvəslə uddu.
2. Məcazi Mənalar:
- Tamamilə qəbul etmək, özünə qatmaq: Bu mənada "udmaq" sözü, bir şeyi bütünlüklə qəbul etmək, özünə məxsuslaşdırmaq mənasını verir. Misal: O, həyatın bütün çətinliklərini uddu. Bu cümlədə, insanın həyatdakı çətinlikləri qəbul edərək, onlarla mübarizə aparması və ya onlardan təsirlənməməsi nəzərdə tutulur.
- Yox etmək, aradan qaldırmaq: Bəzi hallarda "udmaq" sözü, bir şeyi tamamilə məhv etmək və ya aradan qaldırmaq mənasında işlənə bilər. Misal: Böyük dəniz dalğası kiçik gəmini uddu. Bu cümlədə, dəniz dalğasının gəmini tamamilə məhv etməsi nəzərdə tutulur.
- Səssiz qalmaq, əhəmiyyət verməmək: Bu mənada "udmaq" sözü, bir şeyə məhəl qoymamaq, reaksiya verməmək və ya səssiz qalmaq mənasını ifadə edir. Misal: O, bütün təhqirləri uddu, cavab vermədi. Bu cümlədə, insanın təhqirlərə qarşı reaksiya verməməsi və onları gözardı etməsi göstərilir.
Qrammatik Quruluş: Udmaq feli, müxtəlif zamanlarda, şəxslərdə və əvəzliklərlə işlənə bilər. Məsələn, "uddum", "udacaqsan", "udmuşduq" kimi formalar əmələ gətirir.