Azərbaycan dilinin izahlı lüğətlərində "udulmaq" sözü "udmaq" felindən törəmə olaraq qeyd olunur. Lüğətlərdəki izahatlar isə, ümumiyyətlə, qısa və kifayət qədər dəqiq olmaya bilər. "Udulmaq" feli, əsas mənası olan "udmaq" felinin passiv formada ifadəsidir. Yəni, "udmaq" fəaliyyətinin başqasının tərəfindən həyata keçirilməsi, bir şeyin və ya birinin başqasının tərəfindən udulması mənasını verir.
Daha dəqiq və geniş izah vermək üçün "udulmaq" sözünün kontekstə görə bir neçə mənasını ayırmaq lazımdır. Əsas mənaları aşağıdakılardır:
1. Tamamilə yox olma, əmilmə, içəri çəkilmə: Məsələn, "Dəniz tərəfindən udulmuş qayıq batdı" cümləsində "udulmaq" dəniz tərəfindən tamamilə örtülüb, görünməz hala gəlməni ifadə edir. Bu mənada "udulmaq" "yutmaq", "qurtarmaq", "əmilmək" sözləri ilə sinonim ola bilər.
2. Bir şeyə tamamilə hopmaq, birləşmək: "Mənzərənin gözəlliyinə udulmuşdu" cümləsində "udulmaq" tamamilə məftun olmağı, bir şeyə dərindən bağlı olmağı ifadə edir. Bu halda, "cəlb olunmaq", "məftun olmaq" sözləri ilə sinonimdir.
3. Mənfi mənada, məğlub olmaq: "Rəqib tərəfindən uduldu" cümləsində "udulmaq" məğlubiyyət, üstün gəlmənin qarşısında aciz qalmağı ifadə edir. Bu mənada "məğlub olmaq", "yenilmək" sözləri ilə sinonimdir.
4. Bir sistemə, qrupa, cəmiyyətə qəbul edilmək: Bu məna daha az işlənsə də, "toplum tərəfindən uduldu" kimi cümlələrdə rast gəlinə bilər. Bu, sosial inteqrasiyanı, özünü cəmiyyətə uyğunlaşdırmağı ifadə edir.
Göründüyü kimi, "udulmaq" sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişir. Sözün etimologiyası da "udmaq" felinə dayanır və bu, sözün əsas mənasını müəyyənləşdirir. Lakin, dilin inkişafı ilə sözün mənaları genişlənir və yeni mənalar əldə edir.