Umacaşı sözü Azərbaycan dilində geniş yayılmış bir termin olub, əsasən qida mədəniyyətimizlə bağlıdır. Lüğətlərdəki "umacdan bişirilən duru xörək" tərifi qısadır və sözün zəngin mənasını tam əks etdirmir.
Daha dəqiq olaraq, umacaşı, əsasən buğda unu ilə hazırlanmış, suda bişirilən və adətən umac (ya da bəzən digər dənli bitkilər) əlavə olunaraq qatılaşdırılan bir növ duru və ya yarım-qatı xörəkdir. "Duru" ifadəsi burada xörəyin qatı olmamağını, lakin tam maye də olmamasını bildirir. Umacaşının sıxlığı umacın miqdarı, unun növü və bişirmə üsulundan asılı olaraq dəyişir. Bəzi bölgələrdə daha qatı, bəzi bölgələrdə isə daha duru formada hazırlanır.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "umacaşı" sözünün "umac" kökünə və "-aşı" şəkilçisinə sahib olduğunu görərik. "-aşı" şəkilçisi isə Azərbaycan dilində suda bişirilən xörəkləri ifadə etmək üçün istifadə olunur (məsələn, aş, kəpəkaşı, düyüaşı). Beləliklə, umacaşı sözünün mənası "umacla bişirilən xörək" kimi də təfsir edilə bilər.
Umacaşının tərkibində umacdan əlavə, müxtəlif əlavələr də ola bilər: duz, soğan, sarımsaq, göyərti, ədviyyatlar və s. Hazırlanma üsulu bölgələrdən asılı olaraq fərqlənir, lakin ümumiyyətlə sadə və əlçatan bir yemək sayılır. Umacaşı, əsasən kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan əhalinin ənənəvi qidası kimi tanınır və qıtlıq dövrlərində əsas qida mənbələrindən biri olub.
Cümlə içində istifadə nümunələri:
- Ana bu gün nahara dadlı umacaşı bişirmişdi.
- Qış aylarında soyuq havada isti umacaşı çox xoş olur.
- Babamın əl işindən bişən umacaşı unudulmaz dadlara sahib idi.