Un: İs. Taxıl bitkilərinin (buğda, arpa, qarğıdalı və s.) dənələrinin xüsusi üsullar (əzilmə, üyüdülmə) ilə toz halına salınmış məhsulu. Unun əsas tərkib hissəsi nişastadır, həmçinin zülallar, yağlar, vitaminlər və mineral duzlar ehtiva edir. Unun keyfiyyəti istifadə olunan taxıl növü, üyüdülmə dərəcəsi və təmizlənmə səviyyəsindən asılıdır. Məsələn, tam buğda unu, ağ un və qarğıdalı unu kimi müxtəlif növləri mövcuddur. Hər növün özünəməxsus qida dəyəri və bişirmə xüsusiyyətləri vardır. Tam buğda unu daha çox lif və qida maddəsi ehtiva edir, ağ un isə daha incə və yumşaq qida məhsulları üçün uyğundur. Qarğıdalı unu isə əsasən qarğıdalıdan hazırlanır və müxtəlif milli mətbəxlərdə geniş istifadə olunur.
Etimalogiyası: "Un" sözünün etimologiyası türk dillərinə aiddir. Kökü qədim türk dillərindəki "öv" (əzilmək, üyüdülmək) felindən törəmədir. Bu fəldən törəmiş sözlər müxtəlif türk dillərində bir qədər fərqli formalarda qorunmuşdur.
Cümlədə işlənməsi: Un sözü müxtəlif kontekstlərdə işlənə bilər. Məsələn:
- Miqdar göstəricisi olaraq: "İki kilo un almışam." "Bir çuval un lazımdır."
- Növ göstəricisi olaraq: "Buğda unu daha yaxşıdır." "Qarğıdalı unundan hazırlanmış pəhriz çörəyi." "Tam buğda unu ilə hazırlanmış lavaş."
- Məcaz mənada: "Hər şey un oldu." (Yəni, hər şey puça çıxdı, məhv oldu).
Sinonimləri: Un sözü üçün sinonim olaraq "toz" sözü bəzən istifadə edilə bilsə də, "toz" daha geniş mənalı bir sözdür və unun bütün mənalarını əhatə etmir. "Un" sözü daha spesifik və taxıl bitkilərinin üyüdülmüş məhsulunu ifadə edir.