Umac (is.): Ovulmuş undan bişirilən, əsasən duru, lakin bəzən qatı formada da ola bilən bir növ xörəkdir. Umanın hazırlanma üsulu, əsasən, ovulmuş una su əlavə edilərək xəmir halına salınması və ya suyun üzərinə ovulmuş unun səpilərək bişirilməsindən ibarətdir. Bu xəmir, qaynar suda və ya buxarda bişirilir. Hazırlanan xəmir ovuntularının özü də "umac" adlanır və xalq arasında tez-tez tərləmək üçün istifadə olunur. Yəni, umac həm xörəyin özünə, həm də onu hazırlamaq üçün istifadə olunan xəmir kütləsinə aid edilə bilər. Lüğətlərdə sadəcə "ovulmuş undan bişirilən duru xörək" kimi izah edilməsinə baxmayaraq, umacın hazırlanması və istifadəsi daha mürəkkəb bir prosesdir və müxtəlif regional fərqlərlə müşahidə oluna bilər.
Etimalogiyası: Sözün etimologiyası tam aydın deyildir, lakin türk dillərindəki "umaq" (qarışdırmaq, yoğurmaq) fellə əlaqəli ola bilər. "Umac" sözünün xəmirin yoğrulması ilə əlaqəli olması, onun hazırlanma üsulundan irəli gəlir. Yəni, unun su ilə yoğrulması prosesi nəticəsində əmələ gələn xörəyə "umac" adı verilmişdir. Bu etimoloji təxmin tədqiqatlara ehtiyac duyur.
Cümlədə işlənməsi: Umac sözü müxtəlif cümlələrdə aşağıdakı kimi işlənə bilər:
- Ana bu gün nahara umac bişirmişdi.
- Soyuq havada isti umac çox xoşdur.
- Umanın üstünə bir az yağ töküb yedi.
- Tərləmək üçün umac hazırladı.
- Qatı umac daha dadlı olur.
Regional Fərqlər: Umacın hazırlanma üsulu və dadı bölgələrə görə dəyişə bilər. Bəzi bölgələrdə daha duru, bəzi bölgələrdə isə daha qatı formada hazırlanır. Həmçinin, umaca əlavə olunan ədviyyatlar və digər maddələr də regional fərqləri əks etdirir. Bu fərqlərin araşdırılması, Azərbaycan mətbəxinin zənginliyini daha yaxşı anlamaq üçün vacibdir.