Ümidsiz (sif. və zərf) – Bu söz, həm sifət, həm də zərf kimi işlənərək, ümumi mənada heç bir müsbət nəticəyə, istənilən hədəfə çatma ehtimalının olmamasını, inamın tamamilə yox olmasını ifadə edir. Əsas mənası "ümidin olmaması", "ümidsizliyin olması"dır. Sözün leksik mənası kontekstdən asılı olaraq müxtəlif nüanslar daşıya bilər. Etimoloji olaraq, "ümid" sözünün önünə gələn "siz" əlavəsi mənfi məna ifadə edir.
1. Heç bir ümid verməyən, ümid edilməyən, arxayın etməyən: Bu mənada söz, vəziyyətin, hadisənin, cavabın, nəticənin müsbət bir sonluq gətirməyəcəyinə inamı ifadə edir. Misal üçün, "Ümidsiz cavab" ifadəsi, verilən cavabın məyusluq doğurduğunu, hər hansı bir həll yolunun olmadığını bildirir. Digər nümunələr: "Ümidsiz vəziyyət", "Ümidsiz mübarizə", "Ümidsiz görünüş". Bu cümlələrdə "ümidsiz" sözü vəziyyətin, mübarizənin və ya görünüşün müsbət nəticə verəcəyinə olan inancı əks etdirir.
2. Ümidini kəsmiş, məyus, naümid: Bu mənada isə söz, şəxsin özünün hər hansı bir məqsədə çatmağa dair ümidini itirməsini, məyusluğa qapılmasını ifadə edir. "Ümidsiz insan", "Ümidsiz qalmışdı", "Ümidsizliyə qapıldı" kimi ifadələr bu mənanı əks etdirir. Bu halda "ümidsiz" psixoloji bir vəziyyəti, subyektiv bir duyğunu təsvir edir. Burada, "naümid" sözü ilə sinonimlik müşahidə olunur, lakin "naümid" daha çox subyektiv duyğunu, "ümidsiz" isə həm subyektiv duyğunu, həm də obyektiv vəziyyəti ifadə edə bilər.
Ümumiyyətlə, "ümidsiz" sözü, istər obyektiv bir vəziyyəti, istərsə də subyektiv bir duyğunu təsvir etməkdə istifadə olunan çoxmənalı bir sözdür və kontekstdən asılı olaraq mənası dəqiqləşir. Sözün mənası diqqətlə təhlil edilməlidir ki, ifadənin tam mənası düzgün başa düşülsün.