Ürpətmə

Ürpətmə (Ürpətmək felindən törəmə isim)

Ürpətmə sözü, "ürpətmək" felindən törəyərək, qorxu, dəhşət, təəccüb və ya həyəcan hissləri yaradan, bir şeyin ani və gözlənilməz təsiri ilə əlaqədar bir hadisəni, vəziyyəti və ya hərəkəti bildirir. Bu təsir, fiziki və ya emosional ola bilər. Mənfi mənada istifadə olunduqda, qorxu və ya narahatlıq doğuran bir təcrübəni, müsbət mənada istifadə olunduqda isə, həyəcan və ya sürpriz yaradan bir hadisəni ifadə edə bilər.

Mənasının dəqiqləşdirilməsi üçün nümunələrə baxaq:

Mənfi mənada: "O qəflətən gələn səs, içində ürpətmə yaratdı." bu cümlədə "ürpətmə" qəfil və gözlənilməz səsdən yaranan qorxu və ya narahatlıq hissini ifadə edir. "Düşmənin qəfil hücumu düşmənlərdə böyük ürpətmə yaratdı". Bu cümlədə isə ürpətmə düşmənin qəfil hücumundan qaynaqlanan kollektiv qorxu və dəhşəti əks etdirir.

Müsbət mənada (daha az rast gəlinən): "Sirli qəsrin görünüşü onlarda xoş bir ürpətmə yaratdı." burada "ürpətmə" sirli qəsrin görünüşündən doğan maraq, həyəcan və ya təəccüb hissini ifadə edir. Bu istifadə üslubi cəhətdən daha nadirdir, daha çox ədəbi mətnlərdə rast gəlinir.

Ürpətmə sözü, həm konkret, həm də abstrakt mənada istifadə oluna bilər. Konkret mənada, müəyyən bir hadisəni (məs., bir səs, görüntü) ifadə edərkən, abstrakt mənada isə yaranan hissi (qorxu, həyəcan) ifadə edir. Sözün kontekstdən asılı olaraq mənasının dəyişməsi bu amillə bağlıdır.

Etimoloji baxımdan "ürpətmək" feli və ona uyğun olaraq "ürpətmə" sözü türk dilinin kökü olan sözlərdir və kökü "ürpəmək" felinə dayanır. "Ürpəmək" isə qəfil hərəkət, sıçrayış, titrəmə mənasını daşıyır. Beləliklə, "ürpətmə" sözünün əsasında qəfil və gözlənilməz bir təsirin yaradığı hərəkət və ya hadisə yatır.