Üzülmək felinin Azərbaycan dilindəki mənası, sadəcə "xəstəlik, yorğunluq və s. nəticəsində gücdən düşmək" kimi dar mənada izah edilməkdən daha geniş və dəqiq bir şəkildə təsvir olunmalıdır. Lüğət mənasında qeyd edilən "xəstəlik, yorğunluq və s." ifadəsi üzülməyin səbəbini göstərsə də, onun əsl mahiyyətini tam əks etdirmir. Üzülmək, əsas etibarilə, fiziki və ya ruhi olaraq zəifləmə, tükənmə, hətta məhv olma halını ifadə edir. Bu zəifləmənin səbəbi yalnız xəstəlik və yorğunluq olmayıb, həmçinin aclıq, susuzluq, qəm-qüssə, kədər, dərd, ümidsizlik və s. kimi amillərlə də əlaqəli ola bilər.
Etimoloji baxımdan, "üzülmək" felinin kökü "üz" sözü ilə bağlıdır. "Üz" sözü burada "bədən, cism" mənasında işlənərək, bədənin, cismın zəifləməsini, əzilməsini, sıxılmasını ifadə edir. Beləliklə, "üzülmək" yalnız fiziki zəifləməni deyil, həm də ruhi, mənəvi tükənməni, həyat enerjisinin azalmasını ifadə edə bilər.
Cümlədə işlənmə nümunələrinə baxaq:
- "Uzun müddət davam edən xəstəlik onu tamamilə üzüldü."
- "Aclıqdan və susuzluqdan üzülmüş səyyah, köməyə ehtiyacı olduğunu anladı."
- "Qəm-qüssənin ağırlığı onu üzüldü, nəfəsi daraldı."
- "Özünü üzüldüyünü hiss edən qoca, istirahət etməyə ehtiyac duydu."
- "Azarladım, ölmədim; üzülüdüm, öldüm." (bu misal, üzülməyin fəlakətli nəticələrinə işarə edir. Yəni sadə bir xəstəlik deyil, həyati enerjinin tamamilə tükənməsini ifadə edir).
Göründüyü kimi, "üzülmək" felinin mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilsə də, əsasında fiziki və ya ruhi zəifləmə, tükənmə, hətta məhv olma anlayışı yatır. Ona görə də, lüğət tərifinin daha geniş və dəqiq olmasına ehtiyac var.