Vali sözü ərəb mənşəlidir (والي). Əsas mənası "hakim", "idarəçi", "qubernator"dur. Azərbaycan dilində istifadəsində tarixi kontekst önəmlidir. Keçmişdə, xüsusilə Osmanlı imperiyası və onun təsiri altında olan dövrlərdə, "vali" termini bir vilayəti, bölgəni idarə edən yüksək rütbəli inzibati məmur üçün işlənirdi. Bu mənada, vali, əyalətin hərbi və mülki idarəçiliyindən məsul olan ali rütbəli bir şəxs idi. Səlahiyyətləri geniş idi və vergi yığımı, ədalət tətbiqi, ictimai təhlükəsizlik və s. kimi məsələləri əhatə edirdi.
Müasir Azərbaycan dilində "vali" sözü daha az işlənsə də, tarixi kontekstdə qədim mənbələrdə, ədəbiyyatda və tarixi araşdırmalarda rast gəlinir. Məsələn, "Şirvan valisi", "Qarabağ valisi" kimi ifadələr tarixi bir dövrü, bir coğrafi bölgənin idarəçiliyini ifadə etmək üçün istifadə olunur. Müasir istifadədə "qubernator", "hakim", "rəhbər" kimi sinonim sözlərlə əvəz oluna bilər, lakin "vali" sözünün tarixi yükünü və özünəməxsusluğunu tam əks etdirən heç bir müasir ekvivalenti yoxdur.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Şirvan valisi ədalətli və xalqsevər bir insan idi.
- Tarixi mənbələr o dövrün valilərinin fəaliyyəti haqqında ətraflı məlumat verir.
- Qarabağ valisinin hakimiyyəti əyalətin inkişafına müsbət təsir göstərmişdir.
Qeyd edək ki, "vali" sözünün mənası və kontekstdən asılı olaraq, müəyyən dərəcədə dəyişə bilər. Məsələn, dini kontekstdə, "vali" sözü Allahın vəliyyi, yaxud müqəddəs bir şəxs mənasında da işlənə bilər. Ancaq bu, əsasən tarixi və ədəbi mətnlərdə rast gəlinən bir istifadədir.