Var-yox sözü Azərbaycan dilində geniş məna kəsb edən bir termindir. Lüğətlərdə sadəcə "bir adamın malik olduğu şeylərin hamısı" kimi təqdim olunsa da, bu izah onun zəngin semantik imkanlarını tam əks etdirmir. Var-yox, əşya və ya maddi var-dövlətin ümumiləşdirilmiş ifadəsi olmaqla yanaşı, bir insanın bütün mövcudluğunu, mülkiyyətini, statusunu, hətta varlığının özünü də ifadə edə bilər.
Etimoloji cəhətdən "var" və "yox" sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Bu, sözün özündə ziddiyyətin, tamlığın və hər şeyin ümumiləşdirilmiş bir təsvirini ehtiva etdiyini göstərir. "Var" mövcudluğu, mal-mülkü, varlığı ifadə edərkən, "yox" isə tam əksini, yoxluğu, məhrumiyyəti təmsil edir. Ancaq birləşmə halında "var-yox" əşyaların tam məcmusunu, mövcud olan hər şeyi ifadə edir.
Misal olaraq verilən cümlədə ("Bu gecə nömrədən var-yoxumu aparıb, bircə papağımı qoyublar") sözün mənası aydın görünür: danışan özünün bütün əşyalarını, mal-mülkünü itirmişdir. Burada "var-yox" sadəcə maddi əşyaları deyil, həm də şəxsi əşyalarının, başa düşülən bütün əmlakının tamamilə əlindən alınmasını ifadə edir.
Digər cümlələrdə istifadəsinə nümunələr:
- "Qoca kişinin var-yoxu bu qədər idi." - Burada var-yox, kişinin bütün mal-mülkünü, varlığının məhdudiyyətini göstərir.
- "Həyatının var-yoxunu ona həsr etdi." - Bu cümlədə isə var-yox, insanın həyatının bütün mənasını, vaxtını, enerjisini ifadə edir.
- "Sənətinin var-yoxunu ortaya qoydu." - Burada isə var-yox, sənətkarın bütün bacarığını, biliyini, yaradıcılığını ifadə edir.
Beləliklə, "var-yox" sözü sadə bir mənadan uzaq, kontekstdən asılı olaraq fərqli çalarlar əldə edən zəngin bir leksik vahiddir. Onun mənası həm maddi, həm də mənəvi aspektləri əhatə edir və müxtəlif kontekstlərdə müxtəlif yollarla işlənə bilər.