izahlı lüğət 0 baxış 0 reaksiya Düzəliş

Varvarizm (yun. βάρβαρος - barbaros – “xarici”, “əcnəbi”, “barbar”) dilçiliyə aid bir termin olub, bir dilin qrammatik quruluşuna, fonetik sisteminə və ya leksik tərkibinə xas olmayan, başqa dildən götürülmüş və həmin dilin təmizliyini, üslub bütövlüyünü pozduğu qəbul edilən söz və ya ifadəni bildirir. Bu, sadəcə xarici mənşəli sözlərin hamısını deyil, əsasən, həmin dilin təbii inkişafı ilə uzlaşmayan, dilin strukturuna və ya üslubuna zidd gələn, qəbul edilmiş norma və qaydalardan kənara çıxan söz və ifadələri əhatə edir.

Varvarizmlər müxtəlif yollarla dilə daxil ola bilər: məsələn, başqa dillərdən birbaşa götürülmə, əcnəbi dillərdən tərcümə zamanı uyğun söz tapılmaması, ya da dilin inkişafının müəyyən mərhələsində xarici təsirlərin nəticəsi olaraq. Bəzən varvarizmlərin dilə daxil olması dilin zənginləşməsinə, yeni mənaların yaranmasına səbəb ola bilsə də, həddindən artıq istifadəsi dilin təmizliyini pozur və anlaşılmazlığa gətirib çıxara bilər. Müəyyən bir dil üçün varvarizm sayılan söz, başqa bir dil üçün adi bir söz ola bilər.

Varvarizmin müəyyən edilməsi subyektiv ola bilər və dilin normalarının, üslubunun dəyişməsinə və ədəbiyyatda istifadəsinin tezliyindən asılıdır. Məsələn, keçmişdə varvarizm kimi qəbul edilən bəzi sözlər, zaman keçdikcə dilə tam inteqrasiya olunaraq varvarizm olmağı dayandırırlar. Əksinə, yeni daxil olan sözlər əvvəlcə varvarizm kimi qəbul olunsa da, sonradan dilə tam inteqrasiya oluna bilər. Beləliklə, varvarizmin təyini müəyyən bir zaman dilimi və kontekstdən asılıdır.

Misallar: "Brændi", "şou", "internet" kimi sözlər Azərbaycan dilində varvarizm kimi qəbul edilə bilər, çünki onlar ingilis dilindən götürülmüşdür və Azərbaycan dilinin fonetikasına və qrammatikasına tamamilə uyğun gəlmir. Lakin bu sözlərin geniş yayılması və istifadə tezliyi onların artıq varvarizm kimi qəbul edilməməsinə səbəb ola bilər.

Qeyd etmək lazımdır ki, dilin təmizliyi və varvarizmlərin istifadəsi barədə müxtəlif baxış bucaqları mövcuddur. Bəzi dilçilər dilin təbii inkişafını və xarici təsirlərə açıqlığını vurğulayırlar, digərləri isə dilin təmizliyinin qorunmasının vacibliyini önə çəkirlər. Varvarizmlərin istifadəsi üslub, kontekst və məqsəddən asılı olaraq müzakirə oluna bilər.

Söz-söhbət (0)

Bu haqda yaz