Vəlləmək sözü Azərbaycan dilinin zəngin leksikasının bir parçası olub, əsasən kənd təsərrüfatı ilə bağlı bir fəaliyyəti ifadə edir. Lüğətlərdə sadəcə "xırmanda taxılı vəl ilə döymək" kimi qısa şəkildə izah olunsa da, bu mənanın daha geniş və dəqiq şəkildə izah edilməsi mümkündür.
Etimoloji baxımdan "vəlləmək" sözü, "vəl" (taxıl döymək üçün istifadə olunan bir vasitə) sözündən törəmişdir. "Vəl" əsasən ağır, uzun saplı və düz, ya da əyri ağacdan hazırlanan və taxılın saplarını ayırmaq üçün istifadə olunan bir əl alətidir. Beləliklə, "vəlləmək" "vəl ilə döymək" mənasından daha geniş olaraq "taxılı vəl vasitəsilə döyərək saplarından ayırmaq" kimi tərif edilə bilər.
Bu proses yalnız taxılın saplardan ayrılması ilə məhdudlaşmır. Vəlləmə əməliyyatı zamanı taxılın təmizlənməsi və bir qədər xırdalanması da baş verir. Ona görə də, "vəlləmək" sözü "taxılı təmizləmək", "taxılı saplarından ayırmaq və təmizləmək" mənalarını da özündə ehtiva edir. Əgər kontekstdən asılı olaraq, vəllənmə prosesindən sonra əlavə təmizləmə əməliyyatlarının aparılması lazım gəlmirsə, "vəlləmək" həmçinin "taxılı tam hazır hala gətirmək" mənasını da daşıya bilər.
Cümlə içərisində istifadəsinə nümunələr:
- Qoca kişi gün boyu xırmanda taxılı vəlləmişdi.
- Bu il məhsul bol oldu, ancaq vəlləmək üçün əl çatışmadı.
- Əvvəllər taxılı əl ilə, vəlləyərək döyürdülər.
- Vəlləmə işinin çətinliyi onu yorub.
Yekun olaraq, "vəlləmək" sözü sadə bir hərəkəti deyil, bir sıra əməliyyatları özündə birləşdirən bir prosesi ifadə edir və bu prosesin spesifikləri kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilər.