Vətəndaşlıq sözü bir dövlətlə fərd arasındakı hüquqi və siyasi əlaqəni ifadə edən mürəkkəb bir anlayışdır. Sadəcə "bir şəxsin müəyyən dövlətin vətəndaşları arasında olması" deyil, bu əlaqənin nəticəsində yaranan hüquq və vəzifələrin məcmusunu əhatə edir. Bu hüquq və vəzifələr, müvafiq dövlətin qanunvericiliyi ilə müəyyən edilir və zamanla dəyişə bilər.
Vətəndaşlığın əsas mənası, bir fərdin yaşadığı ölkənin qanunları ilə müəyyən edilən hüquqlardan istifadə etmək və eyni zamanda, həmin ölkənin qanunlarına tabe olmaq məcburiyyətini daşımasıdır. Bu hüquqlar, seçmək və seçilmək hüququndan tutmuş, təhsil, səhiyyə kimi sosial xidmətlərdən faydalanmaq hüququna qədər geniş bir spektrdə dəyişir. Vətəndaşlıq eyni zamanda, həmin dövlətin beynəlxalq səviyyədə təmsil olunması mənasını da verir.
Vətəndaşlığın əldə edilməsi müxtəlif yollarla baş verir: doğumla əldə edilən vətəndaşlıq (ius sanguinis - qan əlaqəsi ilə və ya ius soli - doğulduğu yer əsasında), təbii vətəndaşlıq (müəyyən şərtlər altında başqa bir dövlətin vətəndaşının vətəndaşlıq qazanması) və ya evlilik yolu ilə vətəndaşlıq qazanma kimi. Hər bir dövlətin özünəməxsus vətəndaşlıq qanunları var və bu qanunlar, vətəndaşlığın əldə edilməsi, itirilməsi və ya bərpa edilməsi ilə bağlı prosedur və şərtləri müəyyən edir.
Sözün etimologiyasına baxdıqda, "vətən" və "-daşlıq" şəkilçisinin birləşməsindən əmələ gəldiyini görürük. "Vətən" sözü öz doğma torpağı, ana yurdu ifadə edir. Beləliklə, "vətəndaşlıq" anlayışı, öz vətəninin bir üzvü olmaq, onun qanunlarını qəbul etmək və ona məxsus hüquqlardan faydalanmaq mənasını daşıyır.
Cümlədə necə işləndiyinə dair nümunələr:
- O, Azərbaycan vətəndaşlığına malikdir.
- Vətəndaşlıq hüquqlarının müdafiəsi vacibdir.
- İki vətəndaşlıq qanunla qadağan edilmir.
- Vətəndaşlıq məsələləri dövlət tərəfindən tənzimlənir.