Vulkanizasiya [lat. vulcanisatio] termini kauçuk və ya quttaperçanın kimyəvi və ya fiziki üsullarla, əsasən istiliyin və ya kimyəvi maddələrin təsiri ilə daha möhkəm, davamlı və elastik bir materiala çevrilmə prosesini ifadə edir. Bu proses, kauçuğun təbii olaraq zəif və yapışqan xüsusiyyətlərini aradan qaldıraraq, onu müxtəlif sənaye sahələrində tətbiq oluna biləcək bir materiala çevirir.
Vulkanizasiya zamanı, kauçuğun molekulları arasında kimyəvi bağlar yaranır və bu bağlar materialın mexaniki xüsusiyyətlərini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırır. Maddənin möhkəmliyi və dartılmaya davamlılığı artır, həmçinin istilik və aşınmaya qarşı müqaviməti yüksəlir. Proses zamanı istifadə olunan maddələr (məsələn, kükürd, peroksid və s.) kauçuğun strukturuna daxil olaraq onun xassələrini dəyişdirir. Temperaturun təsiri, kimyəvi reaksiyanın sürətini və effektivliyini tənzimləməyə imkan verir.
Vulkanizasiya prosesi müxtəlif üsullarla həyata keçirilə bilər: kükürdlü vulkanizasiya (ənənəvi üsul), peroksid vulkanizasiyası (yüksək performanslı kauçuklar üçün), elektron şüa vulkanizasiyası (yüksək sürətli və enerji qənaətcil üsul) və s. Hər bir üsulun öz üstünlükləri və çatışmazlıqları vardır və seçilən üsul materialın növündən, istənilən xüsusiyyətlərdən və iqtisadi amillərdən asılıdır.
Vulkanizasiyanın tarixi, 1839-cu ildə Charles Goodyear tərəfindən kauçuğa kükürd əlavə etməklə aparılan təsadüfi kəşflə bağlıdır. Bu kəşf nəqliyyat, tibb, sənaye və digər sahələrdə kauçuğun geniş tətbiqini mümkün etmişdir. Günümüzdə vulkanizasiya prosesi müasir materialların istehsalında əsas texnologiyalardan biri olaraq qalır və davamlı olaraq inkişaf etdirilir.
Cümlə nümunələri:
1. Avtomobil təkərlərinin istehsalında kauçuğun vulkanizasiyası əsas proseslərdən biridir.
2. Vulkanizasiya nəticəsində kauçuk daha davamlı və elastik hala gəlir.
3. Müasir vulkanizasiya texnologiyaları yüksək keyfiyyətli məhsulların istehsalına imkan verir.