Vulkanizm [lat. vulcanismus < vulcānus - vulkan; od tanrısı] Yer kürəsinin daxili qatlarından yüksək temperaturlu və təzyiq altında olan ərinmiş süxur kütlələrinin (maqmanın) yer səthinə çıxması və ya yer səthinə yaxın yerləşən qabıqda hərəkət etməsi ilə əlaqədar olan geoloji proseslərin ümumi adıdır. Bu proseslər müxtəlif təzahür formalarında özünü göstərir: vulkan püskürmələri (effuziv vulkanizm), intruziv vulkanizm (maqmanın yeraltında soyuması və bərkimişi ilə nəticələnən proseslər), vulkanik qazların çıxışı (fumarol, solfatar, geyzerlər), yer qabığında baş verən tektonik hərəkətlər və zəlzələlər, həmçinin hidrotermal proseslər.
Vulkanizmin əsas səbəbi Yer kürəsinin daxilindəki istilik enerjisinin yığılması və konveksiya cərəyanlarıdır. Bu cərəyanlar maqmanın yüksəlməsinə və yer səthinə çıxmasına səbəb olur. Maqmanın tərkibi, təzyiqi və yer qabığının quruluşundan asılı olaraq vulkan püskürmələri müxtəlif xarakter daşıya bilər: partlayıcı, effuziv və ya qarışıq. Partlayıcı püskürmələr yüksək təzyiq altında olan qazların kütləvi şəkildə atılması ilə müşayiət olunur və ətraf mühitə vulkanik kül, lapilli, bomba və digər piroklastik materialların atılmasına səbəb olur. Effuziv püskürmələr isə sakit xarakterli olub, əsasən maye lava axınları ilə müşayiət olunur.
Vulkanizm Yer kürəsinin geoloji tarixinin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır. Vulkanik fəaliyyət nəticəsində qitələr, okeanlar və adalar əmələ gəlmiş, atmosferin və hidrosferin tərkibi dəyişmişdir. Vulkanik süxurların tərkibində qiymətli metallar və mineralların olması səbəbindən, vulkanizmin iqtisadi əhəmiyyəti də böyükdür. Vulkanik hadisələrin öyrənilməsi vulkanologiya elmi ilə məşğul olur. Vulkanizm yalnız Yer kürəsində deyil, Günəş sisteminin digər planet və peyklərində də müşahidə olunur.
Vulkanizmin cümlədə işlənməsi nümunələri:
- Qafqaz dağlarının yaranması intensiv vulkanizm nəticəsində baş vermişdir.
- İslandiya adası aktiv vulkanizm zonasında yerləşir.
- Vulkanik püskürmələr ətraf mühitə ciddi təhlükə yaradır.
- Alimlər vulkanizmin səbəblərini araşdırırlar.
- Bu bölgənin zəngin təbii ehtiyatları vulkanik fəaliyyətlə bağlıdır.