Məntiqi (sifət) [ər.] Məntiq elminin əsas prinsipləri və qanunlarına uyğunluq, ardıcıllıq və tutarlılıq əsasında qurulmuş olanı bildirir. Terminin kökü ərəb dilindəki "məntiq" (منطق) sözündəndir ki, bu da "düşüncənin təşkili, fikir yürütmə qabiliyyəti" kimi tərcümə olunur. Beləliklə, "məntiqi" sifəti, bir şeyin düşüncə prosesindəki ardıcıllığı, tutarlılığı və əsaslandırılmasını ifadə edir. Bu, sadəcə məntiq qanunlarına riayət etməkdən daha geniş bir məna kəsb edir.
Məntiqi olaraq bir şeyin doğru və ya səhv olmasını müəyyən etmək üçün müəyyən bir dəlil zənciri və ya əsaslandırma tələb olunur. Bu əsaslandırma, müəyyən premislərdən (əsaslardan) çıxarış yolu ilə əldə olunmuş nəticələrə əsaslanır. Məntiqi düşüncə, dəlillərin aydın, dəqiq və anlaşılır olmasını, həmçinin bu dəlillərin bir-birinə zidd olmamasını tələb edir.
Misallar:
• Məntiqi sübut: Bir iddianın doğruluğunu sübut etmək üçün istifadə olunan məntiqi əsaslandırma zənciri. Bu sübut, dəlillərin bir-birinə məntiqi əlaqəsi və nəticənin dəlillərdən məntiqi olaraq çıxarılması ilə xarakterizə olunur.
• Məntiqi ardıcıllıq: Bir fikrin inkişafında və ya hadisələrin ardıcıllığında məntiqi bir əlaqənin olması. Hər bir hadisənin və ya fikrin əvvəlki ilə məntiqi əlaqəsi olması və ümumi bir nəticəyə gətirib çıxarması.
• Məntiqi səhv: Düşüncə prosesində məntiq qanunlarının pozulması nəticəsində baş verən səhv. Bu, yanlış premislərdən, yanlış nəticə çıxarmalardan və ya dəlillərin bir-birinə uyğun olmamasından irəli gələ bilər.
Qısacası, "məntiqi" sifəti, bir şeyin düşüncə və ya hadisələr ardıcıllığında düzgün, əsaslandırılmış və tutarlı olmasını ifadə edir. Bu, sadəcə məntiqi qanunlara uyğunluqdan daha geniş bir anlayışdır və düşüncənin dərinliyi və əsaslandırılmasını əhatə edir.