Mərkəzləşdirmə

izahlı lüğət 0 baxış 0 reaksiya Düzəliş

Mərkəzləşdirmə (mərkəzləşdirmək felindən törəmə isim): Bir sistemin, təşkilatın və ya idarəetmənin fəaliyyətinin əsas idarəetmə qurumunun, yəni mərkəzin ətrafında cəmləşdirilməsi, vahid bir mərkəzdən idarə olunması prosesi və ya vəziyyəti. Bu proses, səlahiyyətlərin, qərar qəbul etmənin, resursların və informasiyanın mərkəzi bir nöqtədə toplanması ilə xarakterizə olunur. Mərkəzləşdirmənin həyata keçirilməsinin məqsədi, idarəetmənin səmərəliliyinin artırılması, vahid siyasətin tətbiqi, koordinasiyanın təmin edilməsi və qarşılıqlı əlaqənin gücləndirilməsidir. Lakin, həddindən artıq mərkəzləşdirmə, bürokratiyanın artmasına, yerli ehtiyacların nəzərə alınmamasına və çevikliyin azalmasına gətirib çıxara bilər.

Mərkəzləşdirmə, müxtəlif sahələrdə, o cümlədən siyasət, iqtisadiyyat, təhsil, səhiyyə və hərbiyyədə tətbiq oluna bilər. Məsələn, siyasi mərkəzləşdirmə, dövlətin bütün gücünün bir mərkəzdə – məsələn, hökumətdə cəmləşdirilməsini əks etdirir. İqtisadi mərkəzləşdirmə isə istehsal vasitələrinin, maliyyə resurslarının və bazarın məhdud bir qrupun əlində cəmləşməsini ifadə edir. Təhsildə mərkəzləşdirmə, tədris proqramlarının, dərsliklərin və qiymətləndirmə meyarlarının mərkəzi səviyyədə müəyyən edilməsi ilə əlaqədardır.

Mərkəzləşdirmənin əks anlayışı dekentralizasiyadır. Dekentralizasiyada səlahiyyətlər və qərar qəbul etmə səlahiyyətləri mərkəzdən yerli idarələrə və ya ayrı-ayrı bölmələrə həvalə edilir. Mərkəzləşdirmə və de-mərkəzləşdirmə, çox vaxt bir-birini tamamlayıcı anlayışlar kimi qarşıya çıxır və onların optimal nisbəti müəyyən bir sistemin xüsusiyyətlərindən və məqsədlərindən asılıdır. Məsələn, böyük bir şirkət öz istehsal fəaliyyətini mərkəzləşdirərkən, marketinq və satış fəaliyyətini de-mərkəzləşdirə bilər.

Mərkəzləşdirmə sözünün mənşəyi türk dilindəki "mərkəz" və "-ləşdirmək" şəkilçisindən əmələ gəlib. "Mərkəz" sözü ərəb mənşəlidir və "orta yer, əsas yer" mənasını verir. "-ləşdirmək" şəkilçisi isə bir hərəkətin, prosesin və ya vəziyyətin ifadə olunmasına xidmət edir. Beləliklə, mərkəzləşdirmə sözü, bir şeyin orta yer ətrafında formalaşdırılması, cəmləşdirilməsi və ya idarə edilməsi mənasını verir.

Söz-söhbət (0)

Bu haqda yaz