Muxtariyyət (ər. مُخْتَارِيَّة - muxtariyya) sözü ərəb mənşəlidir. Muxtar (مُخْتَار) sözündən törəmişdir və "özünü seçən", "öz iradəsi ilə hərəkət edən", "öz müstəqil qərarını verən" mənalarını verir. Bu əsasdan çıxış edərək, muxtariyyət anlayışı daha geniş şəkildə "özünü idarəetmə hüququ", "müstəqil qərar vermə imkanı", "xarici təsirlərdən azad olma" kimi təfsir edilə bilər. Lüğətlərdə qeyd edildiyi kimi, daxili qanunvericilik və idarəetmə işlərində sərbəst olma hüququ muxtariyyətin əsas xüsusiyyətlərindəndir.
Muxtariyyət anlayışı müxtəlif kontekstlərdə fərqli mənalar kəsb edə bilər. Siyasi kontekstdə, muxtariyyət bir ərazinin, bölgənin və ya qrupun öz daxili işlərini, qanunvericiliyini və idarəçiliyini mərkəzi hökumətdən müəyyən dərəcədə müstəqil şəkildə həyata keçirmə hüququnu ifadə edir. Məsələn, “Azərbaycan Respublikasında Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin muxtariyyəti” ifadəsi ilə Dağlıq Qarabağın özünüidarəetmə hüququ nəzərdə tutulur. Bu halda muxtariyyət, dövlət suverenliyinin bir hissəsi olaraq, məhdud suverenlik səlahiyyətlərini əhatə edir.
Hüquqi kontekstdə muxtariyyət, şəxsin və ya qurumun müəyyən bir sahədə müstəqil qərar vermə, öz seçimlərini etmə hüququ kimi başa düşülür. Məsələn, "şəxsi muxtariyyət" anlayışı şəxsin öz həyatına, bədəninə və seçimlərinə dair qərarlar vermək hüququnu ifadə edir. "Maliyyə muxtariyyəti" isə bir təşkilatın və ya şəxsin maliyyə məsələlərində müstəqil olması deməkdir.
Muxtariyyət həmçinin fəlsəfi və sosial kontekstlərə də malikdir. Fəlsəfi baxımdan, muxtariyyət özünəməxsusluq, azad iradə və özünü müəyyən etmək bacarığı ilə əlaqələndirilir. Sosial kontekstdə isə muxtariyyət, müəyyən bir qrupun və ya icmanın öz mədəniyyətini, dilini və adət-ənənələrini qorumaq və inkişaf etdirmək hüququnu ifadə edir.
Beləliklə, "muxtariyyət" sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişsə də, əsasında özünüidarəetmə, müstəqillik və sərbəstlik anlayışları durur. "Muxtariyyət tələb etmək" ifadəsi isə hər hansı bir qrupun və ya ərazinin özünüidarəetmə hüququnu tələb etməsi deməkdir.