Neandertal (Homo neanderthalensis) termini 250 min il əvvəl Avropa və Asiyanın müxtəlif bölgələrində yaşamış, Homo sapiens-dən fərqli bir arxayın insan növünü ifadə edir. "Neandertal" sözü, ilk dəfə Neandertal vadisində (Almaniya) 1856-cı ildə tapılan qalıqlardan irəli gələrək, bu coğrafi yerə istinadən adlandırılmışdır. Bu qalıqların tədqiqi ilə neandertalların anatomik xüsusiyyətləri haqqında məlumat əldə edilib. Onların qalın qabırğalı, möhkəm bədən quruluşu, iri burunları, aşağı alınları və çıxıntılı qaş sümükləri ilə xarakterizə olunurdu. Bu fiziki xüsusiyyətlər, soyuq iqlim şəraitində yaşamalarına uyğunlaşma əlamətləri kimi qiymətləndirilir.
Neandertalların mədəniyyəti və sosial həyatı haqqında da müəyyən məlumatlar mövcuddur. Onlar müəyyən alətlər hazırlayır, ovçuluq və yığımçılıqla məşğul olur, odla istifadə edirdilər. Genetik tədqiqatlar göstərir ki, Homo sapiens və neandertalların arasında qarışıq əlaqələr olmuşdur. Bu əlaqələr nəticəsində neandertal genləri, müasir insanlarda da mövcuddur. Bu genlərin bəzi xəstəliklərə qarşı müqavimət, digərləri isə immunitet sisteminin fəaliyyətinə təsir etdiyi düşünülür.
Son illərdə aparılan arxeoloji və genetik araşdırmalar neandertallar haqqında əvvəlki təsəvvürləri dəyişdirmişdir. Əvvəllər sadə və primitiv varlıqlar kimi təsəvvür edilən neandertalların, əslində, daha mürəkkəb sosial strukturlar, simvolik düşüncə və bəlkə də ibtidai bir dildən istifadə etdikləri təxmin edilir. Belə ki, qədim sənət əsərlərinin və ritual davranışlarının aşkarlanması, onların intellektual qabiliyyətləri haqqında yeni məlumatlar verir. Neandertalların yox olmasının səbəbləri hələ də mübahisə mövzusudur. İqlim dəyişiklikləri, Homo sapiens ilə rəqabət və digər amillər bu yox olmanın mümkün səbəbləri arasında göstərilir.
Yekun olaraq, "Neandertal" termini sadəcə bir qədim insan növünü ifadə etməklə yanaşı, uzun illər boyu davam edən elmi araşdırmaların, təkamül prosesinin mürəkkəbliyini və insan nəslinin tarixinin zənginliyini göstərən bir simvoldur. Müasir insanın mənşəyi və təkamülü haqqında daha dəqiq məlumatlar əldə etmək üçün bu sahədə tədqiqatlar davam etdirilir.