Nəşəsiz sözü Azərbaycan dilində sifət və zərf kimi işlənən bir sözdür. Lüğətlərdəki "bikef, pərt, məyus, kefi pozulmuş" tərifləri sözün əsas mənasını əhatə etsə də, daha geniş və dəqiq bir izah tələb olunur.
Nəşəsizliyin əsasında insanın əhval-ruhiyyəsinin pozulması, daxili rahatlığının itirilməsi dayanır. Bu, müvəqqəti bir vəziyyət ola bildiyi kimi, uzunmüddətli bir duyğu vəziyyətini də ifadə edə bilər. Sözün sifət kimi işlənməsində (“nəşəsiz sima”) fiziki görünüşə təsir edən daxili bir vəziyyəti bildirir: üz ifadəsindəki cansızlıq, solğunluq, təravətsizliyi əks etdirir.
Zərf kimi işlənməsində (“Əşrəf Əhmədin otağından çox nəşəsiz çıxdı”) hərəkət və ya hadisənin keyfiyyətini, xarakterini göstərir. Bu cümlədə Əşrəf Əhmədin otaqdan çıxma hərəkətinin əhval-ruhiyyəsinin pozulmuşluğu ilə müşayiət olunduğunu, üzündəki ifadənin və ya bədən dilinin nəşəsizliyini əks etdirdiyini bildirir.
Etimoloji baxımdan, "nəşə" sözünün kökündə "canlılıq, şənlik, həyat sevinci" mənaları yatır. Beləliklə, "nəşəsiz" bu canlılığın, şənliyin, həyat sevincinin olmamasını, əksinə, letargiyanı, ümidsizliyi, ruh düşkünlüyünü ifadə edir. "Nəşəsiz" sözü "kədərli", "məyus", "qüssəli", "dərdli" sözləri ilə sinonim kimi işlənə bilər, lakin bu sözlərlə müqayisədə daha ümumiləşdirilmiş bir məna daşıyır və müəyyən bir səbəbə bağlı olmaya da bilər.
Cümlədə necə işləndiyinə dair daha bir neçə nümunə:
- O, nəşəsiz səslə danışırdı.
- Nəşəsiz hava bizi bezdirdi.
- Qış günləri nəşəsiz keçir.
- Ona nəşəsiz xəbər çatdırıldı.
Bu nümunələr göstərir ki, "nəşəsiz" sözü insanların əhval-ruhiyyəsini, hadisələri, hətta havanı təsvir etmək üçün geniş istifadə oluna bilər. Onun mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilsə də, əsas mahiyyəti həmişə "canlılıq, şənlik, həyat sevinci"nin olmamasıdır.