Taxıl sözü, Azərbaycan dilində geniş yayılmış bir termin olub, dənindən un və ya yarma hazırlanan bitkilərin ümumi adıdır. Lüğətlərdə sadəcə "top" kimi qeyd olunması, mənanın tam əhatəliliyini verməkdən uzaqdır. Çünki "taxıl" termini, müəyyən botaniki xüsusiyyətlərə malik bitkilər qrupunu ifadə edir və sadəcə bir "top" mənası ilə kifayətlənmək, onun əhatə etdiyi geniş məna dairəsini əks etdirmir.
Əslində, "taxıl" termini, əsasən Poaceae (otkimilər) fəsiləsinə aid olan, dənli bitkiləri ifadə edir. Bu bitkilər, ekonomik əhəmiyyətinə görə, insan qidasında mühüm rol oynayır. Arpa, buğda, çovdar, yulaf, qarğıdalı, düyü və s. kimi əkinçilikdə geniş yayılmış bitkilər "taxıl" termini ilə ifadə olunur. Onların ümumi xüsusiyyəti, toxumlarının (dənələrinin) qida mənbəyi kimi istifadə olunmasıdır. Bu dənələr əzilərək un, yarma, dənəvər yem kimi qida məhsulları hazırlanır.
Etimoloji baxımdan, "taxıl" sözünün mənşəyi də maraqlıdır. Türkiyə dillərindəki qohum sözlərlə müqayisə edildikdə, "taxıl"ın "toplanmış şey", "yığılmış şey" mənasını ifadə edən kökdən törədiyi düşünülür. Bu, taxıl bitkilərinin yetişdikdən sonra biçilib yığılması ilə bağlıdır. Ona görə də "taxıl" sözünün sadəcə "top" mənası ilə izah edilməsi, onun əsl mənasını tam əks etdirmir.
Cümlə içərisində istifadəsinə nümunələr:
- Bu il taxıl məhsulu bol oldu.
- Taxıl anbarları doludur.
- Çörək taxıldan hazırlanır.
- Taxıl əkinləri geniş əraziləri əhatə edir.
- Yüksək keyfiyyətli taxıl sortları yetişdirilir.
Beləliklə, "taxıl" sözünün mənası "dənindən un və ya yarma hazırlanan bitkilərin (arpa, buğda, çovdar, yulaf, qarğıdalı, düyü və s.) ümumi adı" olaraq daha dəqiq və dolğun şəkildə ifadə edilməlidir. Bu, həm sözün botaniki mənasını, həm də tarixi-mədəni əhəmiyyətini əks etdirir.