Tüstüləmək felinin Azərbaycan dilindəki mənası, sadəcə "tüstü vermək" və ya "çoxlu tüstü buraxmaq"dan daha geniş və çoxcəhətlidir. Lüğətlərdəki qısa izahlar, sözün bütün imkanlarını əks etdirmir. Tüstüləmək sözü, əsasən, bir şeyin yanması, qızması və ya buxarlanması nəticəsində yaranan tüstünün yoğun və görünən bir şəkildə meydana çıxmasını ifadə edir. Bu, həm fiziki bir proses, həm də metaforik mənalarda istifadə oluna bilər.
Fiziki mənada: Bir soba, bacası, maşının egzozu, siqaret və ya nargilə tüstüləyir; qızmış metala toxunduqda əlimiz tüstüləyir; qaynar su qabından buxar tüstüləyir. Bu hallarda tüstüləmək, tüstünün intensiv şəkildə yayılmasını, yoğun və görünən bir hal almasını ifadə edir. Tüstü əmələ gəlməsi zəif və ya az olduqda isə, bu feli işlətmək yersiz olar.
Metaforik mənada: Tüstüləmək, həmçinin qəzəb, hiddət, narahatlıq və ya həyəcan kimi hisslərin aşkar bir şəkildə özünü göstərməsini də bildirə bilər. Məsələn: "Qəzəbdən üzünü tüstüləyib qızarıb". Bu mənada, tüstü, içdən gələn hisslərin xarici görünüşdəki təzahürüdür. "Gözləri tüstüləndi" deyəndə, göz yaşları ilə dolu gözün görünüşünü ifadə etmək mümkün olur.
Etimologiya: Sözün kökü "tüstü" sözündəndir və "-ləmək" əlavəsi ilə fel halına gəlmişdir. Bu əlavə, bir prosesin, hərəkatın və ya vəziyyətin davamlılığını ifadə edir.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Fabrik bacaları qara tüstü tüstüləyirdi.
- Qoca nargiləsini tüstüləyir, dumanı havaya buraxırdı.
- Qəzəbdən üzünü tüstüləyib, bağırmağa başladı.
- Həyəcandan əlləri tüstüləndi.
- Qaynar çaydan buxar tüstüləyirdi.
Beləliklə, "tüstüləmək" sözünün mənası, sadəcə "tüstü vermək"dən daha çoxdur və kontekstə görə fərqli mənalar kəsb edir. Həm konkret, həm də metaforik mənalarda istifadə oluna bilən bu söz, Azərbaycan dilinin ifadə imkanlarını zənginləşdirir.