Tüstülənmək fellinin Azərbaycan dilindəki mənası, sadəcə "tüstü buraxmaq, tüstüsü çıxmaq" deyə təsvir edilməkdən daha geniş və dəqiq izahı tələb edir. Lüğətlərdəki qısa ifadə, felin həm konkret, həm də məcazi mənalarını tam əhatə etmir.
Konkret mənada, "tüstülənmək" sözü bir şeyin (məsələn, odun, siqaretin, maşının egzozunun) tüstü buraxması, tüstülənməsi mənasını verir. Bu, fiziki bir prosesi ifadə edir və müşahidə oluna bilər. Misal üçün: "Sobanın baca tüstülənirdi" və ya "Yanan kağız qəfil tüstüləndi".
Məcazi mənada isə "tüstülənmək" daha geniş bir kontekstdə istifadə olunur. Bu mənada, "tüstülənmək" əsəbiyyət, qəzəb, hiddət və ya narahatlıq vəziyyətini ifadə edir. Bu, daxili bir vəziyyəti, emosional bir halını təsvir edir və birbaşa müşahidə olunmur. Misal üçün: "Ədalətsizlikdən ürəyim tüstülənirdi" və ya verdiyiniz nümunədə olduğu kimi: "Ədalət hanı? Yanıb tüstülənir ağac qəlyanı". Bu cümlədə "ağac qəlyanı"nın fiziki olaraq tüstülənməsi deyil, ədalətsizliyin yaratdığı qəzəb və hiddət nəticəsində tüstülənməsi məcazidir. Yəni, ədalətsizliyin insanın daxilində yandırdığı, qəzəbini alovlandırdığı, onu daxildən yandırdığı mənasını verir.
Etimalogiyasına gəldikdə isə, "tüstülənmək" sözü "tüstü" kökünə "-lənmək" əlavəsindən əmələ gəlib. "-lənmək" əlavəsi prosesi və ya vəziyyəti ifadə edir. Beləliklə, "tüstülənmək" sözü, bir şeyin tüstü ilə örtülməsi, tüstüyə bürünməsi və ya tüstü ilə dolması prosesini ifadə edir, həm konkret, həm də məcazi mənalarda.
Fərqli cümlələrdə işlənməsi: "Tüstülənmək" feli müxtəlif kontekstlərdə fərqli mənalarda işlənə bilər. Ona görə də, cümlənin kontekstini nəzərə almaq çox vacibdir. Aşağıda bir neçə nümunə verə bilərəm:
- Konkret məna: "Fabrik bacaları qara tüstülənirdi."
- Məcazi məna: "Qeyri-ədalət qarşısında ürəyim tüstülənirdi."
- Məcazi məna: "Həddindən artıq işdən yorulub, beyni tüstülənirdi."
Beləliklə, "tüstülənmək" felinin mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişir və həm konkret, həm də məcazi mənalarda istifadə oluna bilər.