Uğultu sözü Azərbaycan dilində geniş işlənən bir söz olub, əsasən qulağa gələn davamlı, güclü, boğuq səsləri ifadə edir. Lüğətlərdəki "gurultulu, boğuq səs" tərifi qısadır və sözün ifadə etdiyi bütün mənaları əhatə etmir. Daha dəqiq və geniş izah üçün aşağıdakıları nəzərə almaq lazımdır:
Fonetik xüsusiyyətləri: Uğultu səsi, əsasən, uzunmüddətli, aşağı tezlikli, boğuq və dərin bir səsdir. Gurultudan fərqli olaraq, daha az kəskin və qəfildir. Çox vaxt monoton və ya az dəyişkən bir səs tonuna malikdir. Bu səs, hava hərəkətinin, əşyaların titrəməsinin və ya digər fiziki hadisələrin nəticəsində yaranır.
Semantik çalarlar: Uğultu sözü müxtəlif kontekstlərdə fərqli mənalar daşıya bilər. Məsələn:
- Təbii hadisələr: Küləyin, dəniz dalğalarının, qasırğanın yaratdığı səs üçün işlənir ("Dənizdə şiddətli uğultu eşidilirdi."). Yağışın, doluyun səsi üçün də istifadə oluna bilər, lakin bu zaman "gurultu" daha çox üstünlük təşkil edir.
- Texniki səslər: Motorun, maşının, təyyarənin yaratdığı güclü, boğuq səs üçün işlənə bilər ("Uzaqdan qatarın uğultusu gəlirdi.").
- İnsan səsləri: Bəzən qəzəbli, kədərli və ya ağrılı bir insan səsini ifadə etmək üçün də istifadə olunur (məsələn, ağlama, inilti ilə qarışmış bir səs). Lakin bu halda "inilti", "fəryad" kimi sözlər daha uyğun gəlir.
- Metaforik istifadə: Uğultu sözü bəzən abstrakt mənalarda da işlənə bilər. Məsələn, kütləvi bir hadisənin, qaranlıq bir gücün təsirini ifadə etmək üçün ("Xalqın uğultusu hökuməti silkələdi.").
Etimologiya: Uğultu sözünün etimologiyası tam aydın deyil. Ehtimal ki, türk dillərindəki köhnə bir sözün törəməsidir və səs təqlidi bir söz ola bilər.
Cümlədə işlənməsi: Uğultu sözü müxtəlif cümlə quruluşlarında işlədilə bilər. Məsələn:
- "Qaranlıq meşədə qorxulu bir uğultu eşidilirdi." (Obyekt-fe'l-tamam)
- "Küləyin uğultusu bütün evi silkələyirdi." (Obyekt-fe'l-tamam)
- "Uğultu artıq dayanmışdı." (Fe'l-tamam)
- "Səhrada səssizliyi yalnız küləyin uğultusu pozurdu." (Fe'l-tamam)
Yekun olaraq, uğultu sözünün mənası sadəcə "gurultulu, boğuq səs" ilə məhdudlaşmır. Sözün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişir və daha çox mənaları əhatə edir. Üstəlik, sözün fonetik xüsusiyyətləri də onun mənasının daha dəqiq təsvirini verməyə kömək edir.