Ülüş sözü Azərbaycan dilində, əsasən şifahi nitqdə işlənən, qədim köklərə malik bir termindir. Lüğətlərdə sadəcə "arasına halva qoyulmuş yuxa, lavaş" kimi izah olunmasına baxmayaraq, mənası daha geniş və zəngindir.
Əslində, "ülüş" sözü yalnız halva ilə doldurulmuş yuxa və ya lavaşı deyil, ümumiyyətlə, müxtəlif içliklərlə (məsələn, pendir, quru meyvə, bal, şəkər quruy) doldurulmuş nazik, yumşaq xəmir məmulatlarını ifadə edir. Bu mənada, "ülüş" "pırasa", "qutab", "yuxa" və s. kimi sözlərlə sinonim kimi işlənə bilər, lakin "ülüş"ün daha çox şirin içliklə (xüsusilə halva) doldurulmuş variantını ifadə etməsi üstünlük təşkil edir.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, türk dillərində geniş yayılmış "ülüşmək" (paylamaq, bölüşmək) felindən törəmə olduğunu görərik. Bu da "ülüş"ün əvvəllər bayram süfrələrində, mərasimlərdə paylaşılan bir növ şirniyyat olduğunu göstərir. Yəni, "ülüş" yalnız bir yemək deyil, həm də paylaşma, birgəlik, bayram ruhu ilə bağlı bir simvoldur.
Cümlə içərisində "ülüş"ün işlənməsinə nümunələr:
- Ana balalarına şirin halva ilə doldurulmuş uluşlar payladı.
- Bayram süfrəsində pendirli və şəkərli uluşlar da vardı.
- Novruz bayramında ənənəvi olaraq ülüş bişirilir.
Beləliklə, "ülüş" sözünün mənasını sadəcə "halva ilə doldurulmuş yuxa" kimi deyil, daha geniş mənada – müxtəlif şirin və ya duzlu içliklərlə doldurulmuş nazik xəmir məmulatı, bayram və paylaşma mədəniyyəti ilə bağlı bir simvol kimi izah etmək daha düzgündür.