Ütük sözü Azərbaycan dilində sifət kimi işlənir və əsasən "üzü yanmış", "azacıq yanmış", "ütülmüş" və ya "yolunmuş" mənalarını ifadə edir. Lüğətlərdə verilən bu mənalar, sözün əhatə etdiyi semantik sahəni tam əks etdirməsə də, əsas istifadə formalarını göstərir. Ütük sözü, əşyanın ütülməsi ilə əlaqəli fiziki dəyişikliyə əlavə olaraq, metaforik mənada da işlənə bilər. Məsələn, "ütük qaşlar" ifadəsi, qaşların qalın, sıx və bir az qırışmış, büzüşmüş olduğunu, bəzən isə qəzəb və ya narahatlığı ifadə etdiyini bildirir. Bu metaforik mənada, "ütük" sözü əşyanın sərt, qırışmış və ya büzüşmüş görünüşünü təsvir edir.
Sözün etimologiyası (mənşəyi) haqqında dəqiq məlumat yoxdur, lakin "ütülmək" felləsinə əsasən formalaşmış ola bilər. "Ütülmək" feli isə əşyanın üzünün hamarlanması, qırışlarının açılması mənasını daşıyır. Ütü vasitəsi ilə hamarlanan materialın bəzi hallarda azacıq yanıb qaralması da sözün "yanmış" mənasını izah edir. Yəni, ütük sözü həm birbaşa fiziki təsir nəticəsində, həm də metaforik mənada "sərtləşmə, büzüşmə" mənalarını əhatə edir.
Nümunə cümlələr:
- Ütük paltarımı qırdı.
- Günəşdə ütük olmuş əlləri ilə bağa bağlırdı.
- Qəzəbdən ütük qaşlarını qovuşdurmuşdu.
- Ütük, qurumuş torpaq kimi çatlamış dodaqları vardı.
Göründüyü kimi, "ütük" sözü fərqli kontekstlərdə müxtəlif mənalar kəsb edir. Onun istifadəsi, cümlənin ümumi məzmunu və kontekstdən asılı olaraq dəqiqləşdirilir. Lüğətlərdə verilən mənalar, bu sözün əsas istifadə formalarını əks etdirsə də, ədəbiyyatda və gündəlik danışıqda özünü daha geniş şəkildə göstərir.