Axtarma
Mənası: Ağartı məhsullarından (əsasən qoyun südü və ya digər heyvan məhsullarından) hazırlanan, qurudulmuş və duzlanmış qədim Azərbaycan qida növüdür. Axtarma adətən qoyun südünün qatılaşdırılıb, qurudulması və ya duzlanması ilə əldə edilir. Bəzən digər süd məhsulları və ya bitki tərkibli maddələrlə də zənginləşdirilir.
Mənbəyi: "Axtarma" sözünün etimologiyası tam aydın deyildir. Lakin, sözün kökünün "ağartmaq", "ağartı" felindən gəldiyi ehtimal olunur. Çünki axtarma hazırlanarkən südün qatılaşdırılması və qurudulması prosesi, rənginin açılmasına, yəni ağartılmasına səbəb olur. Sözün "axtar-" kökünün "axtarmaq" (axtarmaq, araşdırmaq) feli ilə əlaqəsi də ehtimal olunur. Bu ehtimal, axtarmanın hazırlanması prosesinin diqqət və səbr tələb etməsi ilə bağlı ola bilər. Daha dəqiq etimoloji tədqiqatlar tələb olunur. Azərbaycanın dağlıq bölgələrində, xüsusilə Qafqaz dağlarında uzun müddət qida saxlama üsulu kimi geniş yayılmışdır.
Regional Yayılması və Tarixi: Axtarma əsasən Azərbaycanın dağlıq bölgələrində, xüsusilə qoyunçuluqla məşğul olan ərazilərdə hazırlanır və istehlak olunur. Qış aylarında qida çatışmazlığının qarşısını almaq üçün əsasən yay aylarında hazırlanır və uzun müddət saxlanılır. Tarixi kökləri olduqca qədimdir və əsrlər boyu dağlıq ərazilərdə yaşayan əhalinin ənənəvi qida mədəniyyətinin ayrılmaz bir hissəsini təşkil edir. Axtarmanın hazırlanması ilə bağlı müxtəlif regional variantlar mövcuddur. Bu variantlar, istifadə olunan südün növü, əlavə edilən digər maddələr və qurudulma üsullarında fərqlənir.