Közmən
Mənası: Közdə, közün üstündə bişirilən nazik, sərt çörək növü. Bu söz “közdəmə” formasında Azərbaycan dilinin bəzi dialekt və şivələrində də işlənir və közün üstündə bişirilmə üsuluna işarə edir. Adətən, sərt və quru olur, uzun müddət saxlanıla bilir. Bəzi bölgələrdə səhər yeməyi kimi yeyilir, bəzilərində isə səyahətlər zamanı əlvan yemək kimi daşınır.
Mənbəyi: Sözün etimologiyası "köz" və "-mən" şəkilçisindən törəyir. "Köz" odun közü deməkdir. "-mən" şəkilçisi isə mənsubiyyət, aidlik və ya maliklik bildirir. Yəni, "közə aid olan", "közdə bişirilən" mənasını verir. Mahmud Kaşğarinin "Divanü lüğat-it-türk" əsərində "közdə bişirilən çörək" mənasında işlənən oxşar bir sözün olması, sözün köhnə türk dillərindən gəldiyini göstərir. Sözün müasir Azərbaycan dilinə tam olaraq necə və nə zaman daxil olduğu dəqiq bilinməsə də, əsasən kənd yerlərində, xüsusən də maldarlıqla məşğul olan əhalinin arasında istifadə olunması ehtimal edilir. Bu, sözün köçəri həyat tərzinə uyğun olaraq, uzun müddət saxlanıla bilən və hazırlanması asan bir yemək kimi istifadəsinə işarə edir.
Regional Variasiyalar: Sözün "közdəmə" kimi variantı da mövcuddur və şimal-qərb bölgələrində daha çox yayılmışdır. Bişirmə üsulunda və çörəyin formasında regional fərqlər ola bilər. Məsələn, bəzi bölgələrdə közmən daha qalın, bəzi bölgələrdə isə daha nazik bişirilir.
Tarixi Məlumatlar: Közmən kimi közün üstündə bişirilən çörəklərin tarixi, qədim türk xalqlarının köçəri həyat tərzi ilə sıx bağlıdır. Odun közünün rahatlıqla əldə edilməsi və çörəyin uzun müddət saxlanıla bilməsi köçəri həyat üçün olduqca əhəmiyyətli idi.