Tutmac
Mənası: Şamaxı, Quba dialektlərində və Göyçay şivəsində “xəmir, əvəlik və lobyadan bişirilən xörək” mənasında işlənir. Tutmacın əsas tərkib hissələri un xəmiri, əvəlik (ya da başqa yaşıl otlar) və lobyadır. Xörəyin dadı və görünüşü istifadə olunan əvəlik növündən və hazırlanma üsulundan asılı olaraq dəyişə bilər. Bəzi yerlərdə tutmaca ət, düyü və ya digər əlavələr də əlavə olunur.
Mənbəyi: Sözün etimologiyası tam aydın deyil. Lakin, "tutmaq" felindən törəmə ola bilər. Yəni, xəmirin əvəlik və lobyanın içərisində "tutması", bir-birinə yapışması ilə əlaqədar ola bilər. Digər bir ehtimal, sözün Şamaxı-Quba bölgəsinin dialektlərinə xas bir söz olması və kökü daha qədim, yəqin ki, türk dillərinin birindən gəlməsidir. "Tut" kökündən törəyən bir çox söz də var ki, bunlar da yapışma, tutma mənasını verir. Daha dəqiq bir etimoloji tədqiqat aparmaq üçün bu bölgənin qədim lüğətləri və dialektlərini araşdırmaq lazımdır.
Regional Xüsusiyyətlər: Tutmac Şamaxı, Quba və Göyçay ətraflarında geniş yayılmış ənənəvi bir yeməkdir. Hər bölgədə hazırlanma üsulu və əlavə olunan maddələr fərqlənə bilər. Məsələn, bəzi yerlərdə daha çox əvəlik, bəzi yerlərdə isə daha çox lobya istifadə olunur. Xörəyin dadı və qoxusu istifadə olunan ədviyyatlardan da asılıdır. Beləliklə, tutmac yalnız bir yemək deyil, həm də həmin bölgələrin mədəni irsinin bir parçasıdır.
Tarixi Məlumatlar: Tutmacın dəqiq tarixi məlum deyil. Lakin, sadə tərkib hissələri və hazırlanma üsulundan görünür ki, bu xörək çox qədim zamanlardan bəri hazırlanır və kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan əhalinin ənənəvi yeməklərindən biridir.