Uxak
Mənası: Tarixən şərbətə bənzər bir içki növünün adı. Arxaikləşmiş leksik vahid olub, hazırda geniş istifadə olunmur. Əsasən qaysıdan hazırlanırdı.
Mənbəyi: Bu sözün mənşəyi qədim türkcəyə gedib çıxır. Məhəmməd Kaşğari tərəfindən "Divanu lüğət-it-türk" əsərində "qaysını sıxaraq əldə edilən şirə" mənasında izah edilmişdir. Beləliklə, "uxak" sözünün etimologiyası qaysı şirəsinin sıxılma prosesi ilə bağlıdır. Sözün əslində qaysı şirəsinin adını ifadə etməsi ehtimalı yüksəkdir. Müasir Azərbaycan dilində bu sözün istifadəsi nadir hallarda rast gəlinir və əsasən tarixi mənbələr və ədəbiyyatda qarşıya çıxır.
Regional Yayılması: "Uxak" sözünün hansı coğrafi bölgədə daha çox istifadə olunduğu dəqiq bilinmir. Lakin, Məhəmməd Kaşğarinin əsərinin geniş coğrafi ərazini əhatə etməsi nəzərə alınarsa, sözün qədim türk dilləri danışılan ərazilərdə, o cümlədən Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində istifadə olunmasının mümkün olduğunu düşünmək olar.
Tarixi Məlumatlar: "Uxak" sözünün tarixi kontekstini daha yaxşı anlamaq üçün qaysının yetişdirilməsi və emalı ilə bağlı tarixi mənbələrə müraciət etmək lazımdır. Qaysı şirəsinin hazırlanması və istifadəsi ilə bağlı məlumatlar əldə edildikdə, "uxak" sözünün istifadə tezliyi və mənasının dəqiq şəkildə müəyyən edilməsi mümkün olacaqdır.